Κυπριακή διάλεκτος της ελληνικής γλώσσας
 |
|
| (δείτε επίσης: Ελληνικό αλφάβητο) | |
| Πρωτοελληνική ( | |
| Μυκηναϊκή ( | |
| Ομηρική ( | |
| Αρχαία ελληνική ( Διάλεκτοι: Αιολική, Αρκαδοκυπριακή, Αττική–Ιωνική, Δωρική, Παμφυλιακή, Ομηρική Μακεδονική | |
| Ελληνιστική Κοινή (
| |
| Μεσαιωνική ελληνική ( | |
| Νέα ελληνική γλώσσα (από Ιδιώματα: Δημοτική, Καθαρεύουσα, Αττικισμός Διάλεκτοι: Καππαδοκική, Κατωιταλική , Κρητική, Κυπριακή, Ποντιακή, Ρωμανιώτικη, Τσακωνική | |
| Άλλες μορφές (από 19 Ελληνικός κώδικας Μπράιγ, Ελληνική νοηματική γλώσσα, Κώδικας Μορς | |
Διαλεκτολογική ένταξη κ α ι έρευνα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κατά
Άλλοι σημαντικοί σταθμοί
Από διαλεκτολογικής πλευράς,
Βασικά χαρακτηριστικά της Κυπριακής διαλέκτου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Φωνολογικά χαρακτηριστικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Διατήρηση της προφοράς
τ ω ν διπλών συμφώνων (εκτός απότ ο -ρ ρ -), αλλάκ α ι υστερογενής διπλασιασμός απλών συμφώνων, συνήθωςσ ε ενδοφωνηεντική θέσηκ α ι σ τ ο ληκτικό τέρμα -ν ν ω τ ω ν ρημάτων (λ .χ . άλ-λος, άμ-μος, βράσ-σ ω ,α λ -λάσ-σ ω – σήμ-μερα,π ο τ -τέ, πίν-ν ω , γκρεμ-μός) ή μεταξύ λέξεων (λ .χ .α π -πέξω,τ α μ μάθκια «τ α μάτια»).- Σημείωση:
Η ανάπτυξη υστερογενών διπλών φαίνεται ότι έχειτ η ν αφετηρία τηςσ τ η ν ελληνιστική εποχή, όταν ακόμη διετηρείτοη προφοράτ ω ν διπλών συμφώνωνσ τ ο ν ελληνόφωνο κόσμο (άποψη Seilerκ α ι Καραναστάση).
- Σημείωση:
- Διατήρηση
τ ο υ τελικού -ν τ ω ν ονομάτων (κυρίως)κ α ι τ ω ν ρημάτων της μεσαιωνικής Ελληνικής (λ .χ . χαρτίν, τραπέζιν, βουνόν, αιτιατική θάλασ-σ α ν , ταμίαν, τέθκοιαν ημέραν, ρήματα (α )δονούσεν, τραυούμεν, έλαμνεν,ε ν νοδκιά «είναι ομίχλη [νοτιά]»), αλλάκ α ι ανάπτυξήτ ο υ σ ε άλλες θέσεις, χωρίς ιστορική βάση (λ .χ . πρόγραμ-μ α ν , γ΄ πρόσ. εξέβην). - Αφομοίωση
τ ο υ ερρίνουμ ε τους άηχους κλειστούς φθόγγους,μ ε αποτέλεσματ ο ν σχηματισμό νέων διπλών συμφώνων (λ .χ .α θ -θός < ανθός, νύφ-φ η < νύμφη,σ υ χ -χωρώ < συγχωρώ, ακάθ-θ α < ακάνθα).Τ ο φαινόμενο λειτουργεί επίσης μεταξύ λέξεων (λ .χ .ε δ δ α κ -κάν-ν ε ι «δ ε ν δαγκώνει»,ε θ θέλω «δ ε ν θέλω»)κ α ι μαρτυρείται ήδη απότ ο ν μεσαίωνα. - Σίγηση
τ ω ν ενδοφωνηεντικώνβ ,γ ,δ (ηχηρών διαρκών)κ α ι κατόπιν συχνή συγχώνευσητ ω ν φωνηέντων ή έκκρουσητ ο υ ασθενεστέρου (λ .χ . φοούμαι «φοβούμαι», μαειρεύκω «μαγειρεύω», τριυρίζω, γάαρος < γάδαρος, ετσά < ετσιδά). - Εκτεταμένη ουράνωση
κ α ι δασύς τσιτακισμόςτ ο υ κ σ ε κ ̌, καθώςκ α ι προσθίωσητ ο υ χ σ ε χ ̌π ρ ο τ ω ν φωνηέντων /e, i/ (λ .χ .κ ̌εφαλή «κεφαλή»,κ ̌υώνιν «κυδώνι»,χ α ρ κ ̌ίν < χαλκείον,π α χ ̌ιά < παχιά, φτώχ̌ι α < φτώχια,σ ̌κ ̌ύλλος < σκύλος. - Προφορά
τ ω ν αήχων κλειστώνκ ,π ,τ συνοδευόμενων από δασύ πνεύμα (περίπου όπωςτ α ανακεκαμμένα αρχικά σύμφωνασ τ α αγγλικά take, tall,λ .χ . κόκκ'αλον,π ο τ 'έ). - Ανομοίωση διάρκειας
τ ω ν συμφωνικών συμπλεγμάτωνβ γ >β g/β κ ,β δ >β d/β τ ,γ δ >γ τ ,μ β >μ π ,ρ γ /ρ χ >ρ g/ρ κ (λ .χ . αρκή < αρχή, αρκάντžελος <α ρ -χάγγελος, κόβκω < κόβγω, γτύννω < (ε )γδύννω < εκδύω,ν α (ε )μπολιαστώ <ν α εμβολιαστώ)κ α ι αφομοίωση ηχηρότηταςτ ω ν συμφωνικών συμπλεγμάτωνχ ρ >γ ρ ,φ ρ >β ρ ,φ λ >β λ ,θ ρ >δ ρ (λ .χ . Γριστούγεν-ν α , βρίσσω «σωπαίνω» < φρίττω, δρέφει «επουλώνει, γιαίνει» < θρέφει).
Μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Διατήρηση
τ ω ν ληκτικών επιθημάτων -ουσινκ α ι -α σ ι ν σ τ ο γ΄ πληθυντικό πρόσωποτ ο υ ενεστώτακ α ι μέλλοντα (τ ο -ουσιν)κ α ι τ ο υ αορίστου (τ ο -α σ ι ν ). Πρόκειταιγ ι α αξιοσημείωτο αρχαϊσμό της διαλέκτου (λ .χ . κλώθουσιν, φεύκουσιν, αναστενάξασιν, εχαθήκασιν). Ωστόσο,κ α ι τ α επιθήματα -ο υ ν κ α ι -α ν της Νεοελληνικής Κοινής επιδίδουνμ ε αυξανόμενο ρυθμό. - Εκτεταμένη παρουσία
τ ο υ ρηματικού παραγωγικού επιθήματος -ίσκω, είτε επειδή διατηρήθηκε από παλαιότερη φάση τής γλώσσας είτε απόκ α τ ’ αναλογίαν σχηματισμόμ ε βάσητ ο αοριστικό θέμα. Προσδίδεισ τ ο ρήμα εναρκτική ή θαμιστική σημασία (λ .χ .κ ρ ι ν -ίσκω, μειν-ίσκω,φ α ν -ίσκω «υφαίνω»,τ α ν τ žυ ν -ίσκω < ταγγός). - Διατήρηση αξιοσημείωτων αρχαϊσμών
σ τ ο ν παρατατικότ ω ν πρώην συνηρημένων ρημάτων (λ .χ . θωρώ: εθώρουν, εθώρες, εθώρεν…)κ α ι παραμονήτ ο υ τόνουσ τ η ν προπαραλήγουσασ τ η μέση φωνήτ ω ν προπαροξύτονων ρημάτων (λ .χ . šαίρουμαι:ε šαίρουμουν,ε šαίρεσουν,ε šαίρετουν…, ρέουμαι < ορέγομαι: ερέουμουν, ερέεσουν, ερέετουν…, αλλάσσουμαι: αλλάσσουμουν, αλλάσσεσουν, αλλάσσετουν…, βάλλουμαι: εβάλλουμουν, εβάλλεσουν, εβάλλετουν, έρκουμαι: έρκουμουν, έρκεσουν, έρκετουν…). - Επίταξη
τ ο υ εγκλιτικού μετάτ ο ρήμα, όπως συμβαίνεικ α ι μ ε άλλα νησιωτικά ιδιώματα (λ .χ . έδοξένμ ο υ «μ ο υ φάνηκε», λαχαίννειτ ο υ , έωκέν μας «μας έδωσε», λαλείτ ο υ «τ ο υ λέει»). - Χρήση
τ ο υ άρθρουτ α ως αναφορικής αντωνυμίαςμ ε σημασία «αυτάπ ο υ ,τ α οποία» (λ .χ .τ α γρικώσ τ ’ αφθιάμ ο υ , θαρρώ ζυγώνουσίμ ε «αυτάπ ο υ ακούωσ τ α αφτιάμ ο υ , θαρρώ πωςμ ε ζυγώνουν»). - Χρήση της εμφατικής άρνησης ’
ε ν τ žα ι (<δ ε ν κ α ι ) αντίτ ο υ απλούδ ε ν (λ .χ . ’ε ν τ žα ι διάμ ο υ , ’ε ν τ žα ι είδατ ο ν ). - Χρήση
τ ο υ περιφραστικού δείκτηε ν ν α ,ο οποίος προέρχεται απότ η φ ρ . θέλων α (απρόσ. θέλειν α ) >θ ε λ ’ν α >θ ε ν ’ν α >ε ν ν α ,γ ι α τ ο ν σχηματισμότ ο υ διαρκούςκ α ι τ ο υ στιγμιαίου μέλλοντα (λ .χ .ε ν ν α κλαίω –ε ν ν α κλάψω). - Κλίση
τ ο υ ρήματος είμαισ ε ενεστώτακ α ι παρατατικό: (ενεστώτας) είμαι, εί-σ α ι , είναι / έναι / έν(ι ), είμαστιν, είσαστιν, είναι / έναι / έν(ι ), (παρατατικός) ήμουν, ήσουν, ήτουν / ήταν, ήμαστιν, ήσαστιν, ήτουν / ήταν). Η κλίσητ ω ν προσωπικών αντωνυμιών της διαλέκτου αποτυπώνεταισ τ ο ν ακόλουθο πίνακα:
.svg)
| Ισχυροί τύποι | Κλιτικά | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 |
(εγιώ / εγιώνι) / εγώ( εμείς |
εμένα( εμάς |
μας |
μας | |||
| 2 |
εσού / εσούνι εσείς |
εσένα( εσάς |
σας |
σας | |||
| 3 |
τούτος τούτη( τούτο( |
τούτο( τούτη( τούτο( |
τούτου/τούντου τούτης/τούντης τούτου/τούντου |
της | |||
| τούτοι τούτες τούτα |
τούτους/τούντους τούτες/τούντες τούτα/τούντα |
τούτων/τούντων τούτων/τούντων τούτων/τούντων |
τους τες |
τους τους τους | |||
Λεξιλογικά χαρακτηριστικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εξαιτίας
- Αρχαϊσμοί: Αξιοσημείωτος είναι
ο λεξιλογικός πλούτοςπ ο υ διασώζει στοιχεία απότ η ν αρχαίακ α ι ελληνιστική εποχή της Ελληνικής. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: άφτω «ανάβω» (< άπτω), φτείρα «ψείρα» (< αρχ. φθείρ, -ρός), šοίρος (< χοίρος), ποζέγνω (< αρχ. ἀποζεύγνυμι), δρόπης (< ελνστ. ὑδρόφις, -εως), καμμώ «κλείνωτ α μάτια» (< αρχ. καμμύω), κίλλης «μικρόσωμος γάιδαρος» (λ . τήςα ρ χ . Κυπριακής), ροθέσιν (< αρχ. ὁροθέσιον), ορτσούμαι «χορεύω» (< αρχ. ὀρχοῦμ α ι ), ξαργκώ «μένω αδρανής» (< αρχ. ἐξαργῶ), στρούθος «σπουργίτης» (< αρχ. στρουθός). - Ιδιωματισμοί:
Σ ε αυτούς περιλαμβάνονται λέξειςκ α ι φράσεις γνωστέςσ τ ο ν ελληνόφωνο κορμό,ο ι οποίες όμως έχουν αποκτήσει εντελώς διακριτή σημασίακ α ι χρήση. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: γέν-νημαν ήλιου «ανατολή», χαρτωμένος «αρραβωνιασμένος» (απότ ο χαρτί τού προικοσυμφώνου), θαρκούμαι «ν ομίζω» (< θαρρούμαι), κούκ-κουρον «παξιμάδι» (υποκορ. τούο υ σ . κόκκος), μιτάμ ο υ «μαζίμ ο υ ». - Παλαιά Γαλλικά δάνεια: Λέξεις της παλαιάς Γαλλικής
κ α ι τ ω ν διαλέκτων της εισήλθαν μεταξύτ ο υ 12ο υ κ α ι τ ο υ 14ο υ αιώνα, καθιστώνταςτ η ν Κυπριακή διάλεκτο μοναδική από αυτήτ η ν άποψησ τ ο ν ελληνόφωνο κόσμο. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: τσαέρα «καρέκλα» (< προβηγκ. chaira), τσαΐνα «αλυσίδα» (< προβηγκ. chaina), βλαντζίν «συκώτι» (< παλ. γαλλ. flanc), κουμανταρία «γλυκό κρασί τής Κύπρου» (< παλ. γαλλ. vin de commanderie «κρασί τού τάγματος Commanderieτ ω ν Ιωαννιτών ιπποτών»), κουμουδκιάζω «ετοιμάζω ταφή νεκρού» (< προβηγκ. accoumoudar), κουφουρκιάζω «παρηγορώ» (< προβηγκ. coumfortar), μίζαρον «σάβανο» (< παλ. γαλλ. mise à mort). - Ιταλικά
κ α ι Βενετικά δάνεια:Η περίοδος της Βενετοκρατίας άφησε αξιοσημείωτα ίχνησ τ η διάλεκτο. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: βαντζάρω «προχωρώ» (< avanzare), γάρπος «καμάρι» (< garbo), ζόπ-πος «αδέξιος» (< zoppo), κάστϊον «βάσανο» (< castigo), κουρτέλ-λ α «μαχαίρι» (< coltella),π ι ν -νιάδα «πήλινη χύτρα» (< pignada). - Τουρκικά δάνεια:
Ο ι τουρκικές λέξεις είναι πολυάριθμεςκ α ι απαντούν προσαρμοσμένεςσ τ α μορφολογικά σχήματα της διαλέκτου. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: άσ̌κοσ-σ ο υ «μπράβο» (< aşk olsun),ζ α τ -τίν «έτσικ ι αλλιώς» (< zatî), ζϊαφέτ-τ ι ν «συμπόσιο» (< ziyafet), καΐσ̌ι ν «παγίδα» (< kayış), κκουσ̌μάς «κουβέντα» (< konuşma), μέσελα «δηλαδή;» (< mesela). - Αγγλικά δάνεια:
Ο ι αγγλικές λέξεις έχουν εισέλθει απότ η ν περίοδο της αγγλοκρατίαςκ α ι διευρύνουν έκτοτε διαρκώςτ η ν παρουσία τουςσ τ ο λεξιλόγιο της διαλέκτου, πράγμαπ ο υ προωθείται απότ η διαρκώς ενισχυόμενη επιρροήτ ο υ αγγλόφωνου κόσμουσ τ η νήσο. Όσες έχουν προσαρμοστεί μορφολογικά υπέστησαν αξιοσημείωτη αλλοίωση. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: φούρπ’ος «ποδόσφαιρο» (< football), σέντερ «αποστολέας (αλληλογραφίας)» (< sender),τ šα ρ τ šάρω «χρεώνω» (< charge), τρενάρω «εκπαιδεύω» (< train). Χαρακτηριστικός άγγλισμός είναι επίσηςτ ο ρ . απολογούμαι,π ο υ έχει αποκτήσειτ η σ η μ . «ζητώ συγγνώμη»μ ε επίδρασητ ο υ ελληνογενούςα γ γ λ . apologise.
Δείγματα της διαλέκτου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
| 18 « κανένας κανένας, γιατί σιέπει 19 Σφάξε μας ούλους κάμε αμμά ξέρε πως ύλαντρον όντες κοπεί καβάτζιν τριγύρου Είσαι πολλά πικράντερος, όμως σφάξε τους λας Εμάς πού 'μαστον δίχως άρματα,
εγίνην άρτζιεψεν Εξέβην
πως ήρτεν ένας τοπκιανός καλόηρος «Είντα μας περιπαίζεις, Είπες Φέρτε
|
| Πλαίσιο 1: Δίστιχα |
|---|
|
Αντά σειστείς
|
| Πλαίσιο 2: Παραμύθι, | |
|---|---|
| Κυπριακή διάλεκτος | Μεταγραφή |
|
|
Μεταγραφή [i kɔndɔˈnuɾa i alɛˈpu ˈama tʃaɾˈtʃɛpsan i ˈalːɛz na tim bɛɾiˈpɛzun|ɛ.ˈini fːɔˈðca pu tɔ |
Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Καρυολαίμου, Μαριλένα (2008). «
Τ ι απέγινεη Κυπριακή Διάλεκτος; Δημογραφίακ α ι Γλωσσική Επαφήσ τ η ν Κύπροτ ο υ 21ο υ αιώνα». www.academia.edu. Επετηρίδα Κέντρου Επιστημονικών ΕρευνώνΧ Χ Χ Ι V. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2018. - ↑ Μιχαηλίδης, Βασίλης. «Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού». Νέα Ελληνική Λογοτεχνία
κ α ι Πολιτισμός. Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2018.
Βιβλιογραφικές πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Beaudouin, M. 1884: Étude du dialecte chypriote moderne et medieval (Paris).
- Horrocks, G. 1997: Greek: A History of the Language and its Speakers (London),
ε λ λ .μ τ φ . υπόΜ . Σταύρου &Μ . Τζεβελέκου (Αθήνα 2006). - Thumb, A. 1909: Handbuch der griechischen Dialekte (Heidelberg).
- Γιαγκουλλής,
Κ . 1997: Μικρός ερμηνευτικόςκ α ι ετυμολογικός θησαυρός τής κυπριακής διαλέκτου (Λευκωσία). - Κοντοσόπουλος,
Ν . 1994(2): Διάλεκτοικ α ι Ιδιώματα της Νέας Ελληνικής (Αθήνα). - Μενάρδος,
Σ . 1969: Γλωσσικαί Μελέται (Λευκωσία). - Μηνάς,
Κ . 1987: «Αφομοίωσητ ο υ ερρίνουμ ε τους άηχους κλειστούς φθόγγουςσ τ η ν ελληνική γλώσσα» ― Πρακτικά Β΄ Διεθνούς Κυπριολογικού Συνεδρίου, τόμος 3,σ ε λ . 253-283 (Λευκωσία). - Μηνάς,
Κ . 2000: «Φωνητικάκ α ι ετυμολογικά τής Κυπριακής διαλέκτου» ― Νεοελληνική Διαλεκτολογία 3,σ ε λ . 151-188. - Newton, B. 1972: Cypriot Greek. Its phonology and inflexion (The Hague: Mouton).
- Παντελίδης,
Χ . 1929: Φωνητικήτ ω ν Νεοελληνικών Ιδιωμάτων Κύπρου, Δωδεκανήσουκ α ι Ικαρίας (Αθήνα). - Παπαγγέλου,
Ρ . 2001:Τ ο Κυπριακό Ιδίωμα. ΜέγαΚ υ π ρ ο -ελληνο-αγγλικό (κ α ι μ ε λατινική ορολογία) Λεξικό (Αθήνα), εκδόσεις Ιωλκός. - Χατζηιωάννου,
Κ . 1996: Ετυμολογικό Λεξικό τής Ομιλουμένης Κυπριακής Διαλέκτου (Λευκωσία). - Χατζηιωάννου,
Κ . 1999: Γραμματική τής Ομιλουμένης Κυπριακής Διαλέκτου (Λευκωσία). - Χριστοδούλου,
Μ . 1970: «Περίτ ω ν διαλεκτικών ζωνώνε ν τ η νέα Ελληνική γλώσσηκ α ι της θέσεως της κυπριακής διαλέκτουε ν αυταίς» - Επετηρίς Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών Κύπρου, τόμ. 3,σ ε λ . 119-138.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Ελληνικά
Α Β Ν Ε Τ -Ο κόσμος της Ελληνικής γλώσσας- Κυπριακή διάλεκτος (
Ι ) - Κυπριακή διάλεκτος (
Ι Ι ) - Κυπριακή διάλεκτος (
Ι Ι I) - «
Τ ο Κυπριακό Ιδίωμα» επίτομο λεξικότ ο υ Ρόη Παπαγγέλου Η κυπριακή διάλεκτοςσ τ ο ν 21° αιώνα- Κοινή
κ α ι διάλεκτος - Κυπριακά
- Διάλεκτος ή Κοινή;
- «Κυπριακή διάλεκτος θεωρείται από ιστορικούς ως
η μοναδική πραγματικά ζωντανή ελληνική διάλεκτος». www.eltopia.com.cy. 9 Σεπτεμβρίου 2016. Αρχειοθετήθηκε απότ ο πρωτότυπο στις 16 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2016.
Λογισμικό Γραφής της Κυπριακής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
 |
Αυτό |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||