ΟΚωνσταντίνος Θ΄ (1000 - 11 Ιανουαρίου1055) γνωστός ως Κωνσταντίνος ο Μονομάχος ήταν Συναυτοκράτορας του Βυζαντίου μαζί με τις Αυτοκράτειρες ΖωήκαιΘεοδώρα (11 Ιουνίου1042 - 11 Ιανουαρίου1055). Η αυτοκράτειρα Ζωή τον επέλεξε ως νέο σύζυγο και Συναυτοκράτορα ανκαι βρισκόταν εξόριστος για συνομωσία εναντίον του προηγούμενου συζύγου της Μιχαήλ Δ΄. Το ζεύγος μοίρασε την εξουσία μετην αδελφή της Ζωής Θεοδώρα μέχρι τον θάνατο της Ζωής (1050), κατόπιν συγκυβέρνησε άλλα 5 χρόνια μετην Θεοδώρα μέχρι τον δικό του θάνατο (1055). Ο Κωνσταντίνος Θ΄ πολέμησε με τους Ρως του Κιέβουκαι τους Πετσενέγους, την ίδια εποχή έκανε την πρώτη μεγάλη της επιδρομή από την Ανατολή ηΔυναστεία των Σελτζούκων. ΗΒυζαντινή αυτοκρατορία κατάφερε ωστόσο στην εποχή τουνα διατηρήσει τα περισσότερα από τα εδάφη που είχε κατακτήσει οΒασίλειος Β´, επεκτάθηκε ανατολικότερα όταν προσήρτησε το Αρμενικό βασίλειο τουΑνί. Ο Κωνσταντίνος ο Μονομάχος θεωρείται σύμφωνα με τους περισσότερους ιστορικούς ο τελευταίος ικανός αυτοκράτορας στηνΒυζαντινή Αυτοκρατορία υπό τη Δυναστεία των Μακεδόνων. Τον τελευταίο χρόνο πριντον θάνατο του έγινε το Μεγάλο Σχίσμα του 1054 ανάμεσα στηνΟρθόδοξη ΕκκλησίακαιτηνΚαθολική Εκκλησία, η κατάσταση έφτασε στο αποκορύφωμα όταν οΠάπας Λέων Θ΄ αφόρισε τον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης Μιχαήλ τον Κηρουλάριο. Ο Κωνσταντίνος ο Μονομάχος γνώριζε τις τραγικές συνέπειες του γεγονότος, προσπάθησε νατο εμποδίσει αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Ο Κωνσταντίνος Μονομάχος ήταν γιος του Θεοδοσίου Μονομάχου ενός σημαντικού στρατηγού από την Βυζαντινή οικογένεια των Μονομάχων που υπηρέτησε τους αυτοκράτορες Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο καιΚωνσταντίνο Η΄.[1]Το όνομα της μητέρας του είναι άγνωστο αλλά εικάζεται ότι γεννήθηκε στηνΑντιόχειατην περίοδο 980-1000.[2][3]Ο πατέρας του θεωρήθηκε κάποια στιγμή ύποπτος για συνομωσία με αποτέλεσμα να βρεθεί η οικογένεια τουσε δύσκολη θέση.[4]Ο Κωνσταντίνος αποκαταστάθηκε όταν παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο μια ανεψιά του αυτοκράτορα Ρωμανού Γ΄.[5]Η αυτοκράτειρα Ζωή φάνηκε νατον ερωτεύεται, ο Μιχαήλ Δ΄ υποπτεύθηκε συνομωσία καιτον έστειλε εξορία στηνΜυτιλήνη.[6] Μετά τον θάνατο του Μιχαήλ Δ΄ καιτην βίαιη ανατροπή του ανεψιού τουΜιχαήλ Ε΄που συγκρούστηκε μετην Ζωή (1042) ο Κωνσταντίνος Μονομάχος κλήθηκε από την εξορία και πήγε στην ηπειρωτική Ελλάδα. Την ίδια εποχή είχε ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στις αδελφές Ζωή και Θεοδώρα αφού δεν υπήρχε διάδοχος, ο Κωνσταντίνος κλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Μετά από δύο μήνες εμφύλιας διαμάχης η Ζωή αναζήτησε νέο σύζυγο με στόχο να διακόψει την αυξημένη δημοτικότητα της Θεοδώρας.[7]Ο πρώτος μνηστήρας αποδείχτηκε άπιστος στην αυτοκράτειρα. Ο δεύτερος μνηστήρας ήταν οΚατεπάνωΚωνσταντίνος Αρτοκλίνης, ο οποίος όμως ήταν παντρεμένος. Όταν η σύζυγός του έμαθε της προθέσεις της Ζωής έσπευσε νατον δηλητηριάσει. Η Ζωή θυμήθηκε τότε τον γοητευτικό Κωνσταντίνο Μονομάχο και αποφάσισε νατον επιλέξει σύζυγο.[8]Το ζεύγος παντρεύτηκε (11 Ιουνίου 1042), ο πατριάρχης Αλέξιος ο Στουδίτης αρνήθηκε να παραστεί επειδή ήταν ο τρίτος γάμος καιγια τους δύο, ο Κωνσταντίνος Θ΄ στέφτηκε την επόμενη μέρα αυτοκράτορας.
Ο Κωνσταντίνος Θ΄ συνέχισε τις εκκαθαρίσεις που είχαν ξεκινήσει οι Ζωή καιη Θεοδώρα.[9]Ο Κωνσταντίνος Θ΄ είχε επιπλέον ισχυρά ξεσπάσματα βίας ιδιαίτερα απέναντι σε όσους θεωρούσε ύποπτους για προδοσία.[10][11] Τις αποφάσεις του επηρέαζε σημαντικά η ερωμένη τουΜαρία Σκλήραινα συγγενής της δεύτερης συζύγου τουκαιη οικογένεια της, είχε επίσης άλλη μιά ερωμένη από τηνΑλανία, τηνΓκουραντούχτ Μπαγκρατιόν κόρη τουΓεώργιου Α΄ της Γεωργίας. Τον Αύγουστο του 1042 ανακλήθηκε από την εκστρατεία τουστην νότια Ιταλία ο περίφημος στρατηγός Γεώργιος Μανιάκηςπου κατηγορήθηκε για προδοσία, ο ίδιος αρνήθηκε να υπακούσει και ανακήρυξε τον Σεπτέμβριο τον εαυτό του αυτοκράτορα.[12]Ο Μανιάκης μετακίνησε τον στρατό τουσταΒαλκάνια έδωσε σκληρή μάχη, νίκησε τα αυτοκρατορικά στρατεύματα αλλά ο ίδιος τραυματίστηκε και έπεσε στο πεδίο της μάχης, η κρίση τελείωσε (1043).[13]
Αμέσως μετά την εξόντωση του Μανιάκη ο Κωνσταντίνος Θ΄ αντιμετώπισε έναν στρατό των Ρώσων του Κιέβου, ήταν σύμμαχοι του Μανιάκη και συμμετείχαν στην εξέγερση του, ο αυτοκράτορας τους υπέταξε και αυτούς με επιτυχία.[14][15][16]Στα μέσα του 1043 έγινε η τελευταία μεγάλη επίθεση των εκχριστιανισμένων πια Ρώσων του Κιέβου κατά της Κωνσταντινούπολης. Λαβαίνοντας αφορμή τη δολοφονία ενός Ρώσου εμπόρου στην Πόλη, ο ηγεμόνας τους Γιαροσλάβ έστειλε τονγιοτου Βλαδίμηρο με στρατιά 100.000 ανδρών, που κατέπλευσε στο λιμάνι, που βρισκόταν στο στόμιο του Πόντου και απείλησε να πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη. Ο Μονομάχος προσπάθησε να έλθει σε διαπραγματεύσεις, οι οποίες όμως απέτυχαν. Έτσι ο Βυζαντινός στόλος εισπλέοντας στο λιμάνι όπου βρίσκονταν οι Ρώσοι, έκαψε επτά πλοία τους μετο υγρόν πυρκαι βύθισε άλλα τρία. Οι Ρώσοι πανικοβλήθηκαν και -έχοντας αντίθετο τον άνεμο- οδήγησαν τα πλεούμενά της στη στεριά, όπου εξώκειλαν στα βράχια. Ελάχιστα πλοία διασώθηκαν και πήραν τον δρόμο της επιστροφής, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα των στρατιωτών ξεκίνησαν την επιστροφή τους πεζή. Στη Βάρνα οι βυζαντινοί τους επιτέθηκαν σκοτώνοντας τους περισσοτέρους, ενώ αιχμαλώτισαν 800 και τους έστειλαν στην Πόλη. Το 1046 Βυζαντινοί και Ρώσοι υπέγραψαν νέα εμπορική συνθήκη ειρήνης.
Στις ειρήνικές διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν ο Κωνσταντίνος ο Μονομάχος αποφάσισε να παντρέψει την κόρη του Αναστασία μετον πρίγκιπα Βσέβολοντ Α΄ του Κιέβουγιοτου αντιπάλου τουΓιαροσλάβ Α΄ του Σοφού. Το επώνυμο της οικογένειας του αυτοκράτορα "Μονομάχος" (ένας πολεμάει εναντίον όλων) το κληρονόμησε οΒλαδίμηρος Β΄ Μονομάχος γιος της Αναστασίας καιτου Βσέβολοντ Α΄ του Κιέβου.[17]Ο Μονομάχος, αφού εξόρισε όσους ήταν αντίθετοι στην πολιτική της Ζωής, έστρεψε την προσοχή τουστον Σέρβο επαναστάτη Στέφαν Βόισλαβ, ο οποίος επιχειρούσε επιδρομές στα εδάφη της Αυτοκρατορίας. Ανάθεσε την αντιμετώπισή αυτής της στάσης στον άρχοντα του Δυρραχίου, Μιχαήλ. Αυτός μη έχοντας πολεμική πείρα, ξεκίνησε με εξήντα χιλιάδες στρατό και αφού λεηλάτησε τη Σερβία αποφάσισε να επιστρέψει, χωρίς να έχει αντιμετωπίσει τον επαναστάτη, ο οποίος όμως του επιτέθηκε, αποδεκατίζοντας το Βυζαντινό στράτευμα.
Μωσαϊκό από τηνΑγία Σοφίαμετον Κωνσταντίνο Θ΄ καιτην αυτοκράτειρα Ζωή.
Η προνομιακή μεταχείριση της ερωμένης του αυτοκράτορα Μαρίας Σκλήραινας οδήγησε σε λαϊκές υποψίες ότι ο Κωνσταντίνος Θ΄ σχεδίαζε να δολοφονήσει την Ζωή καιτην Θεοδώρα γιανα ανεβάσει στην εξουσία αυτή.[18]Οι φήμες οδήγησαν σε λαική εξέγερση η οποία στάθηκε επικίνδυνη ακόμα καιγιατην ανατροπή του επειδή συμμετείχε σε θρησκευτική πομπή. Το πλήθος ηρέμησε μόνο όταν βγήκαν στους εξώστες των ανακτόρων η Ζωή καιη Θεοδώρα και τους καθησύχασαν ότι δεν διατρέχουν κανέναν κίνδυνο.[19]Η προσάρτηση του Αρμενικού βασιλείου του Ανί (1045) δημιούργησε νέους εχθρούς, οι Βυζαντινοί δέχτηκαν για πρώτη φορά την επόμενη χρονιά επίθεση από τους Σελτζούκους Τούρκους (1046).[20]Οι Σελτζούκοι Τούρκοι κυρίευσαν μέρος της Περσίας καιο ηγεμόνας τους Τογρουλβέγ (ή Τογρούλ Μπεγ) αναγορεύτηκε σουλτάνος με έδρα το Χαμαντάν (1045). Το 1048 ο σουλτάνος Τογλουβέγ έστειλε τον ανιψιό του Ασλάν με 20.000 άνδρες να κυριεύσει τη Μηδία. Αντιμετωπίστηκε όμως από τους Στρατηγούς Ααρών και Κεκαυμένο και σκοτώθηκε στη μάχη. Ο σουλτάνος εξαγριώθηκε και έστειλε τον ετεροθαλή αδελφό του Ιμπραήμ Ινάλ με 100.000 στρατιώτες γιατην κατάκτηση της Μηδίας. Οι Βυζαντινοί, λόγω διχογνωμίας στην τακτική, καθυστέρησαν να τους αντιμετωπίσουν. Έτσι οι Τούρκοι μετην άνεσή τους κυρίευσαν μία από τις πλουσιότερες πόλεις της περιοχής. Σε μάχη που έγινε στις 18 Σεπτεμβρίου 1048 κοντά στο φρούριο Καπετρού, οι Βυζαντινοί νικήθηκαν. Ήταν η πρώτη επέλαση των Τούρκων στη Μικρά Ασία, την ίδια χρονιά (1048) οι Βυζαντινοί έκλεισαν ειρήνη.[21]Οι Σελτζούκοι σεβάστηκαν την ειρήνη αλλά οι σκληροί Τουρκομάνοι που τους ακολούθησαν δεν έκαναν το ίδιο, οι συγκρούσεις θα επαναληφτούν με τελικό αποτέλεσμα την καταστροφική Μάχη του Μαντζικέρτ μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου Μονομάχου (1071).[22]Ο Κωνσταντίνος Θ΄ πίεσε σκληρά την Αρμενική εκκλησία να προσαρτηθεί στην Ορθόδοξη.[23]Ο ανεψιός τουΛέων Τορνίκιος εξεγέρθηκε (1047), συγκέντρωσε τους οπαδούς τουστην Αδριανούπολη και ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από τον στρατό.[24][25]Η πολιορκία απέτυχε, ο Τορνίκιος προσπάθησε να δραπετεύσει και συνελήφθη.[26]Η εξέγερση εξασθένησε σημαντικά την άμυνα με αποτέλεσμα να επιτεθούν ξανά οι Πετσενέγοι που λεηλάτησαν τα επόμενα πέντε χρόνια την αυτοκρατορία. Οι προσπάθειες του αυτοκράτορα να κλείσει ειρήνη απέτυχαν, οι Πετσενέγοι είχαν εγκατασταθεί σε μεγάλους αριθμούς στον Ελληνικό χώρο και είχαν δημιουργήσει συμπαγείς πληθυσμούς.[27]
Η Αυτοκρατορία καιη διοικητική της διαίρεση επί Κωνσταντίνου Θ΄ (1045).
Ο Κωνσταντίνος Θ΄ ήταν άνθρωπος μετριοπαθής, πουη τύχη τον ανάγκασε να αντιμετωπίσει, χωρίς επιτυχία όμως, τις μεγάλες δυσκολίες της εποχής του. Γιανα γίνει αγαπητός στον λαό της Κωνσταντινούπολης, άρχισε να μοιράζει άφθονα χρήματα στο πλήθος καιστην προσπάθεια εξασφάλισης χρημάτων, καθιέρωσε τη συνήθεια της εκμίσθωσης των φόρων σε ιδιώτες. Εφάρμοσε επίσης την πρακτική εξαγοράς της στρατιωτικής θητείας, ενώ πιθανότατα εισήγαγε καιτον θεσμό της «πρόνοιας». Όσοι εκμίσθωναν τον φόρο, πλήρωναν άμεσα στην Αυτοκρατορία τους φόρους που έπρεπε να καταβάλει μια περιοχή, καιστη συνέχεια τους εισέπρατταν οι ίδιοι από τους φορολογούμενους. Το μέτρο αυτό αποδείχθηκε ολέθριο, αφού οι ιδιώτες εισέπρατταν από τους πολίτες ποσά πολύ μεγαλύτερα από εκείνα, που σύμφωνα με τους νόμους έπρεπε να καταβληθούν. Ο εξαργυρισμός της θητείας, η δυνατότητα δηλαδή των πολιτών να εξαγοράζουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, αποδυνάμωνε τους στρατούς των Θεμάτων και αύξανε τις ανάγκες σε μισθοφόρους.[28][29] Σπαταλούσε επίσης τεράστια ποσά από τον αυτοκρατορικό θησαυρό, σεμια περίπτωση έστειλε στους Άραβες 500.000 χρυσά νομίσματα που ισοδυναμούσαν σε δύο τόνους χρυσού.[30]
Ένα από τα μεγαλύτερα έργα του ήταν η ίδρυση Νομικής και Φιλοσοφικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης (1071).[31][32]Η σχολή, πουμετα σημερινά δεδομένα θα χαρακτηρίζονταν σαντο πρώτο Πανεπιστήμιο, ιδρύθηκε το 1045 στην Κωνσταντινούπολη και είχε σαν αποστολή την εκπαίδευση ανωτάτων υπαλλήλων, πουθα θέτονταν στην υπηρεσία της Αυτοκρατορίας και νομικών. Ήταν χωρισμένη σε δύο τομείς: τον φιλοσοφικό με προϊστάμενο τονύπατο των φιλοσόφων, θέση την οποία υπηρέτησε ο λόγιος Μιχαήλ Ψελλός, καιτον νομικό τομέα με προϊστάμενο τοννομοφύλακα.
Πριντο τέλος τουο Βασίλειος Β΄ εξασφάλισε ότι ο μάγιστρος Ιωβανεσίκης, ισόβιος άρχοντας του Ανίου και της Μεγάλης Αρμενίας, θα κληροδοτούσε τα εδάφη τουστο Βυζάντιο. Ο γιος του Ιωβανεσίκη όμως, Κακίκιος, δεν παρέδωσε τα εδάφη στο Βυζάντιο μετά τον θάνατο του πατέρα του. Ο Μονομάχος διέταξε τότε τον στρατηγό της Ιβηρίας Μιχαήλ Ιασίτη να πολεμήσει τον Κακίκιο καινα καταλάβει τα εδάφη του. Ο Μιχαήλ όμως νικήθηκε. Έτσι ο Κωνσταντίνος αναγκάστηκε να στείλει άλλο στράτευμα, υπό τον Στρατηγό Κεκαυμένο, ζητώντας ταυτόχρονα καιτη βοήθεια του Μωαμεθανού ηγεμόνα της Περσαρμενίας Αβουλσεβάρ, γιατην από κοινού κατάκτηση της Αρμενίας, πράγμα που επιτεύχθηκε το 1044.
Οι μεγάλες διαφορές που υπήρχαν ανάμεσα στην Δυτική καιτην Ανατολική εκκλησία έφεραν την οριστική ρήξη (1054). Οι Λεγάτοι του πάπα Λέοντος ΙΑ΄ αφόρισαν τον πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο επειδή αρνήθηκε να υιοθετήσει τις δυτικές πρακτικές καινα δεχτεί το παπικό πρωτείο, ο πατριάρχης μετην σειρά τους αφόρισε τους Λεγάτους.[33]Η ρήξη αυτή έφερε σε δύσκολη θέση τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο τον Μονομάχο, αναζητούσε την συμμαχία του πάπα γιανα αντιμετωπίσει τους Νορμανδούς οι οποίοι είχαν ρημάξει την νότια Ιταλία μετά την αποχώρηση του Μανιάκη.[34]Ο Κωνσταντίνος Θ΄ προσπάθησε να τους συμφιλιώσει αλλά αρρώστησε και πέθανε (11 Ιανουαρίου 1055).[35][36]Οι σύμβουλοι τουτον έπεισαν να αγνοήσει την υπέργηρη αυτοκράτειρα Θεοδώρα καινα ορίσει διάδοχο τουτον δούκα της Βουλγαρίας Νικηφόρο Πρωτεύων.[37]Η Θεοδώρα ωστόσο το αρνήθηκε, κινητοποιήθηκε και έσπευσε να ανακυρηχτεί επίσημα αυτοκράτειρα.[38]
Είχε δύο συζύγους, πουτα ονόματά τους μας είναι άγνωστα· η 2η ήταν ανιψιά τουΡωμανού Γ΄ Αργυρού (1ου συζύγου της Ζωής των Μακεδόνων). Από αυτές κόρη του ήταν η:
Αναστασία, παντρεύτηκε τονΒσέβολοντ Α΄ μεγάλο πρίγκιπα του Κιέβου και είχαν τέκνο:
Έπειτα ο Κωνσταντίνος Θ΄ νυμφεύτηκε τηΖωή των Μακεδόνων, κόρη τουΚωνσταντίνου Η΄ Αυτοκράτορα των Ρωμαίων. Ήταν ο 3ος σύζυγός της· δεν απέκτησαν απογόνους. Ο Κωνσταντίνος Θ΄ είχε δύο ερωμένες: τηΜαρία Σκλήραινακαιτην Ειρήνη των Βαγρατιδών, κόρη τουΔημητρίου πρίγκιπα της Γεωργίας.
↑John H. Rosser, Historical Dictionary of Byzantium, Scarecrow Press, 2001, σ. 30
↑Aleksandr Petrovich Kazhdan, Annabel Jane Wharton, Change in Byzantine Culture in the Eleventh and Twelfth Centuries, University of California Press, 1985, σ. 122
Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα 1886
Blaum, Paul A. (2004). "Diplomacy Gone to Seed: A History of Byzantine Foreign Relations, A.D. 1047-57". International Journal of Kurdish Studies. 18 (1): 1–56.
Bréhier, Louis (1946). Le monde byzantin: Vie et mort de Byzance (PDF) (in French). Paris, France: Éditions Albin Michel.
Kaldellis, Anthony (2017). Streams of Gold, Rivers of Blood: The Rise and Fall of Byzantium, 955 A.D. to the First Crusade. New York: Oxford University Press.
Jeffreys, Michael, ed. (2016). "Konstantinos IX Monomachos". Prosopography of the Byzantine World. King's College London.
Kazhdan, Alexander, ed. (1991), "Constantine IX Monomachos", Oxford Dictionary of Byzantium.
Laiou, Angeliki E (2002). Economic History of Byzantium. Washington, D.C.: Dumbarton Oaks.
Norwich, John Julius (1993), Byzantium: The Apogee, Penguin.
Treadgold, Warren T. (1997), A History of the Byzantine State and Society, Stanford, CA: Stanford University Press.
Angold, Michael. The Byzantine empire 1025–1204 (Longman, 2nd edition, 1997).
Harris, Jonathan. Constantinople: Capital of Byzantium (Hambledon/Continuum, 2007).
Finlay, George. History of the Byzantine Empire from 716 – 1057, William Blackwood & Sons, 1853.
Garland, Lynda. Conformity and Non-conformity in Byzantium, Verlag Adolf M. Hakkert, 1997.
Michael Psellus, Fourteen Byzantine Rulers, trans. E.R.A. Sewter (Penguin, 1966).
Thurn, Hans, ed. (1973). Ioannis Scylitzae Synopsis historiarum. Berlin-New York: De Gruyter.
Σχετικά πολυμέσα
.png)