Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν.Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί καινα αφαιρεθεί. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 27/08/2016.
ΟΠελοποννησιακός Πόλεμος ήταν Αρχαιοελληνική στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ της Δηλιακής Συμμαχίας (υπό την ηγεσία της Αθήνας) και της Πελοποννησιακής Συμμαχίας (υπό την ηγεσία της Σπάρτης) που ξεκίνησε το431 π.Χ., μετην εισβολή τωνΣπαρτιατώνκαιτωνσυμμάχων τους, στηνΑττική, καθώς καιμετη λεηλασία της Αθηναϊκής υπαίθρου και έληξε το404 π.Χ.μετη νίκη των Σπαρτιατών καιτηνήττατων Αθηναίων, οι οποίοι μετά, πολιορκημένοι από την στεριά καιτη θάλασσα, αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν. ΟιΚορίνθιοικαιοιΘηβαίοι ζήτησαν να καταστραφεί η Αθήνα καιοι κάτοικοι της να γίνουν δούλοι. ΟιΣπαρτιάτες, όμως, σεβόμενοι την προσφορά της Αθήνας στους Περσικούς πολέμους, αρνήθηκαν.
Μετά τη λήξη τωνΠερσικών Πολέμων, οι πόλεις-κράτη της Αθήναςκαι της Σπάρτης είχαν ηγεμονικό ρόλο στηνΕλλάδα: η Σπάρτη στην ξηρά καιη Αθήνα στη θάλασσα. Στην Αθήνα ξεκίνησε το461 π.Χ., η χρυσή εποχή τουΠερικλή, μετο χτίσιμο τουΠαρθενώνακαιτη μεγάλη πολιτιστική, οικονομική και πνευματική ανάπτυξη της Αθήνας. ΟιΑθηναίοι, με πρόταση τουΠερικλή, περιέφραξαν τονΠειραιάκαιτον ένωσαν μετην Αθήνα μεταΜακρά Τείχη. Η κίνηση αυτή προκάλεσε τη ρήξη στις σχέσεις της Αθήναςμετη Σπάρτη, ενώ η έριδα μεταξύ της Κορίνθουκαι της Κέρκυραςκαιη επέμβαση της Αθήνας ήταν η αφορμή του πολέμου.
Ο πόλεμος χωρίστηκε από τους ιστορικούς σε τρεις φάσεις: τονΑρχιδάμειο (431 - 421π.Χ.), τηΣικελική εκστρατεία (415 - 413π.Χ) καιτονΔεκελεικό πόλεμο (413 - 404π.Χ). Στα πλαίσια τουΑρχιδάμειου πολέμου, οιΣπαρτιάτες διεξήγαγαν επιδρομές στα εδάφη της Αττικής, με τους Αθηναίουςνα λεηλατούν τις ακτές της Πελοποννήσου. Η περίοδος αυτή έληξε μετην υπογραφή της ειρήνης του Νικία (421 - 415π.Χ). Παρ' ολ' αυτά, οι δύο πλευρές συνέχιζαν να εχθρεύονται ημιατην άλλη. Το420π.Χ., έκανε την εμφάνιση του ένας νέος και φιλόδοξος πολιτικός, οΑλκιβιάδης, ο οποίος τάχθηκε μετη φιλοπόλεμη παράταξη τωνΑθηνών, η οποία τασσόταν κατά της ειρήνης και υπέρ της συνέχισης του πολέμου. Το415π.Χ., οδήγησε τους ΑθηναίουςστηΣικελική εκστρατεία. Η εκστρατεία, ανκαι ξεκίνησε με επιτυχίες γιατο αθηναϊκό στράτευμα, ολοκληρώθηκε με πανωλεθρία για τους Αθηναίους, οι οποίοι έχασαν, σχεδόν, ολόκληρο τον στόλο και αρκετούς άνδρες, οι οποίοι είτε σφαγιάστηκαν από τους Συρακούσιους, είτε κατέληξαν στα λατομεία της πόλης, όπου και πέθαναν. Ελάχιστοι επέζησαν και κατάφεραν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Τότε, οιΣπαρτιάτες, με προτροπή τουΑλκιβιάδη συμμάχησαν με τους Πέρσεςκαι προχώρησαν στη δημιουργία δικού τους στόλου και έπεισαν τους συμμάχους της Αθήνας, να εξεγερθούν κατά της Αθήνας. ΟιΑθηναίοι, ωστόσο, τους επανέφεραν στησυμμαχία. Τελική πράξη του πολέμου ήταν ηναυμαχία στους Αιγός Ποταμούςτο405π.Χ, η οποία έληξε με αποφασιστική νίκη τωνΣπαρτιατών. Το επόμενο έτος, η Αθήνα παραδόθηκε και υπέγραψε συνθήκη ειρήνης μετη Σπάρτη.
Μετά το τέλος του πολέμου, ηΣπάρτη ήταν πλέον η ισχυρότερη δύναμη στηνΕλλάδα (Σπαρτιατική ηγεμονία), ωστόσο είχε αποδυναμωθεί από τον διαρκή πόλεμο με τους Αθηναίουςμε αποτέλεσμα ναμην είναι σε θέση να εδραιώσει τη κυριαρχία της στον Ελλαδικό χώρο. Η προσπάθεια επιβολής των συμφερόντων των εις βάρος των ελληνικών πόλεων οδήγησε στονΚορινθιακό Πόλεμο (395 - 387π.Χ) καιτηνΑνταλκίδειο ειρήνη. Η ηγεμονία της Σπάρτης έληξε μετην ήττα της στημάχη των Λεύκτρων από τους Θηβαίους.
«Ήταν η ολοένα αυξανόμενη δύναμη της Αθήναςπου προκάλεσε φόβο στους συμμάχους της Σπάρτηςκαι κατέστησε τη σύρραξη ανάμεσα στις δύο πόλεις αναπότρεπτη», αναφέρει οΘουκυδίδης ως καταλυτικό αίτιο στην κήρυξη του πολέμου.[2] Αναλυτικά οι λόγοι για τους οποίους όλη η Ελλάδα ενεπλάκη σε αυτό τον καταστροφικό πόλεμο, θεωρούνται ότι ήταν οι εξής:
Αυτή καθαυτή η απόπειρα της Αθήνας να δημιουργήσει ισχυρό ιμπεριαλιστικό εμπορικό κράτος, χωρίς να μπορεί να ελέγξει τις αντιδράσεις των άλλων πόλεων της Συμμαχίας (που είχε δημιουργηθεί αποκλειστικά γιατην αναχαίτιση των Περσών) που δυσαρεστούνταν μετην απώλεια της ανεξαρτησίας τους καιμετη μετατροπή τους σε απλές διοικητικές περιφέρειες της συμμαχίας καθώς καιη μεταφορά του ταμείου όλων των Ελλήνων που είχε δημιουργηθεί γιατην αντιμετώπιση των Περσών, χωρίς έγκριση, από το ιερό νησί της Δήλουστην Αθήνα καιτη διοχέτευση των πόρων αυτών αποκλειστικά γιατην ενδυνάμωση της Αθήνας.
Τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα των αριστοκρατικών[3] στις συμμαχικές πόλεις των Αθηνών, στις οποίες μόνον οι έμποροι καιοι βιοτέχνες έβλεπαν θετικά την αθηναϊκή ηγεμονία. Οι γαιοκτήμονες και γενικά τα αριστοκρατικά κόμματα επεδίωκαν την ανατροπή της Αθηναϊκής ηγεμονίας.
Τα τοπικά οικονομικά συμφέροντα των περισσότερων πόλεων της Ελλάδας καιτου ευρύτερου Ελληνικού Μεσογειακού χώρου, οι οποίες ακόμα και όταν διοικούνταν από δημοκρατικές παρατάξεις, έβλεπαν ότι η ανάπτυξη του αθηναϊκού εμπορίου συνιστούσε άμεση απειλή γιατο δικό τους.
Οι αντικειμενικές δυνατότητες της Σπάρτης να επιβιώσει στο νέο σχήμα, μη έχοντας ανεπτυγμένο τομέα εμπορίου και διαβλέποντας ότι είχε μακροπρόθεσμα μόνον δύο επιλογές: ή να αποδεχτεί τον μελλοντικά βέβαιο υποβιβασμό της από την πρωτοκαθεδρία που κατείχε ήδη ή να πολεμήσει γιανα αποδείξει εκ νέου τη θέση της στην ηγεσία της Ελλάδας.
Οι σημαντικές πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα στην αθηναϊκή κοινωνία καιτη σπαρτιατική.
Τα συμφέροντα των Περσών, που υπεισήλθαν στην πορεία του πολέμου και όχι εξ αρχής, καιτα οποία πάντως χρηματοδότησαν και τροφοδότησαν σε κρίσιμες στιγμές τις ενδοελληνικές διαμάχες.
Αφορμή του πολέμου στάθηκε ουσιαστικά η απόφαση της Αθήνας να διευρύνει ακόμα περισσότερο το εμπόριο αλλά και τις πολιτικές της σχέσεις μετηΜεγάλη Ελλάδα, δηλαδή τις πόλεις της Κάτω Ιταλίαςκαι της Σικελίας. Συγκεκριμένα, εκείνη που εξυπηρετούσε αυτό τον εμπορικό και πολιτικό στόχο ήταν ηΚέρκυρα, παρότι είχε αριστοκρατικό πολίτευμα, ενώ εκείνη πουτον υπέσκαπτε ήταν κυρίως ηΚόρινθος, επίσης αριστοκρατική, αλλά πολύ πιο απειλητική εμπορικά από την πρώτη. Οι Αθηναίοι ήθελαν με κάθε τρόπο να επεκταθούν δυτικά καιη αφορμή γιανα μετριάσουν την επιρροή της Κορίνθου ήρθε όταν κηρύχτηκε πόλεμος μεταξύ Κορίνθου και Κέρκυρας.
Η Κέρκυρα, παρότι αποικία της Κορίνθου, ήταν πια απολύτως ανεξάρτητη από αυτήν, διέθετε δικό της υπολογίσιμο στόλο και ακμαίο εμπόριο. Οι σχέσεις της μετην Κόρινθο δεν ήταν ιδιαίτερα καλές λόγω του εμπορικού ανταγωνισμού τους και όταν το 433 π.Χ. τέθηκε ζήτημα μετηνΕπίδαμνο -άλλη ανταγωνίστρια πόλη στο εμπόριο του Ιονίου- η Κέρκυρα δεν δίστασε να έρθει σε ανοιχτή ρήξη μετην Κόρινθο. Διαβλέποντας όμως ότι υπήρχε κίνδυνος να ηττηθεί, ζήτησε τη βοήθεια του αθηναϊκού στόλου. Κορίνθιοι πρέσβεις ζήτησαν τότε επισήμως από τους Αθηναίους ναμην παρέμβουν υπέρ της Κέρκυρας, γιατί κάτι τέτοιο θα συνιστούσε παραβίαση των όρων της 30ετούς ειρήνης που είχε υπογραφεί το 445 π.Χ. Οι Αθηναίοι θεώρησαν ότι δεν συνιστούσε παραβίαση η αποστολή «αμυντικού στόλου» και αποφάσισαν τα πολεμικά πλοία τους να είναι παρόντα στην επικείμενη ναυμαχία αλλά να αναμιχθούν μόνον αν απειλείται η πόλη της Κέρκυρας. Αυτό δεν ερμηνεύθηκε μετον ίδιο τρόπο από τους Κορίνθιους που έκριναν και μόνο την απειλητική παρουσία των αθηναϊκών πλοίων ως παρέμβαση, αποχώρησαν από τη ναυμαχία και θέλησαν να συγκαλέσουν συμβούλιο της Πελοποννησιακής Συμμαχίαςγια κήρυξη πολέμου.
Ταυτόχρονα, (το432 π.Χ.), οι Κορίνθιοι υποκίνησαν αποστασία της Ποτίδαιας, μιας πόλης της Χαλκιδικήςπου ήταν μέλος της Αθηναϊκής συμμαχίας, αλλά και αποικία της Κορίνθου. Όταν οι Αθηναίοι έστειλαν εκεί στρατό γιανα πολιορκήσουν την πόλη, συγκρούστηκαν έξω από τα τείχη μάχη με τους Κορινθίους που είχαν σταλεί εσπευσμένα εκεί γιανα υπερασπιστούν την αποικία τους. Έτσι οι«Τριακοντούτεις σπονδαί» (δηλαδή οι όροι της 30χρονης ειρήνης του 445 π.Χ.) παραβιάστηκαν πλέον κατάφωρα. Ήταν ως εκ τούτου αδύνατο ναμη συγκληθεί το συμβούλιο της Πελοποννησιακής Συμμαχίας.
Η ατμόσφαιρα στο συμβούλιο βάρυνε υπέρ των φιλοπόλεμων πολιτικών και όχι εκείνων που απέφευγαν τη ρήξη γιατί τέθηκαν δύο επιπλέον ζητήματα: αφενός η εξορία τωνΑιγινητών από το νησί τους, αφετέρου η οικονομική εξόντωση τωνΜεγαρέων. Οι τελευταίοι -που είχαν πάντα τεταμένες σχέσεις μετην Αθήνα- δεν μπορούσαν πιανα εμπορευθούν σε κανένα λιμάνι, γιατί με απόφαση της αθηναϊκής κυβέρνησης, γνωστή ως Μεγαρικό ψήφισμα, απαγορευόταν οποιαδήποτε δοσοληψία με αυτούς σε όλα τα λιμάνια της συμμαχίας.
Το συμβούλιο αποφάσισε τελικά να τεθούν όροι στην Αθήνα, καιαν αυτή αρνηθεί, να κηρυχθεί πόλεμος. Της ζητείται να λύσει την πολιορκία της Ποτίδαιας, να επιτρέψει την αυτονομία στην Αίγινα καισε όσες πόλεις της Αθηναϊκής Συμμαχίας το επιθυμούν, να επιτρέψει το εμπόριο στους Μεγαρείς καινα εξορίσει τους Αλκμεωνίδες - ουσιαστικά τον Περικλή, ο οποίος καταγόταν από τους Αλκμεωνίδες, από την πλευρά της μητέρας του. Οι Αθηναίοι συζήτησαν την πρόταση των Σπαρτιατών σε συνέλευση της εκκλησίας του δήμου, όπου ο Περικλής, ανκαι υπέρμαχος της ειρήνης, τάχθηκε υπέρ του πολέμου θεωρώντας ότι αυτή θα ήταν ούτως ή άλλως η μοιραία εξέλιξη των πραγμάτων. Η πλειοψηφία δέχτηκε τη συμβουλή τουκαιη Αθήνα απέρριψε τα αιτήματα της Σπάρτης.
Σε αυτό τον σχεδόν 27-ετή πόλεμο, διαμορφώθηκαν δύο μεγάλα αντίπαλα στρατόπεδα ή συμμαχίες, στις οποίες άλλες πόλεις ανήκαν σταθερά μέχρι τέλους, ενώ άλλες όχι. Κάποιες αποστατούσαν από επιλογή και κάποιες εξαναγκάζονταν από τον εκάστοτε νικητή της κεντρικής διαμάχης -την Αθήνα ή τη Σπάρτη. Σε γενικές γραμμές στην αρχή αλλά καιστο μεγαλύτερο μέρος του Πελοποννησιακού Πολέμου οι δύο βασικοί αντίπαλοι ήταν ηΠελοποννησιακή ΣυμμαχίακαιηΑθηναϊκή Συμμαχία. Ο συσχετισμός των δυνάμεων είχε ως εξής:[4]
Μετην Αθήνα συντάχθηκαν οιΠλαταιές, οι περισσότερες πόλεις της Ακαρνανίας, πόλεις της Θεσσαλίας, ηΝαύπακτος (όπου όμως δεν κατοικούσαν πιαΛοκροί, αλλά Μεσσήνιοιπου είχαν διωχθεί από τον τόπο τους και τους οποίους οι Αθηναίοι κατά κάποιο τρόπο φιλοξενούσαν εκεί), ηΧίος, ηΛέσβος (που αποστάτησε αλλά την επανέφεραν στη συμμαχία) και πολλά νησιά του Αιγαίου, όπως και πόλεις της ΙωνίαςκαιτουΕλλησπόντου. Από τα νησιά του Ιονίου καιτηΜεγάλη Ελλάδα, ηΚέρκυρακαιηΖάκυνθοςκαι μερικές πόλεις της Σικελίας και της Κάτω Ιταλίας. Ο στρατός τους συνολικά αναφέρεται ότι ήταν ο μισός και λιγότερος των αντιπάλων (περί τις 32.000 έναντι 60.000 ή κατ' άλλους 100.000), αλλά ο στόλος των Αθηναίων αριθμούσε πάνω από 300 τριήρεις, χωρίς μάλιστα τα πλοία των συμμάχων τους. Επίσης οι Αθηναίοι είχαν πολύ περισσότερο συγκεντρωμένο χρήμα, αφού είχαν μεταφέρει στην πόλη τους το ταμείο της Δηλιακής Συμμαχίας[5].
Μετη Σπάρτη συντάχθηκαν ηΚόρινθοςκαι όλες οι πελοποννησιακές πόλεις (εκτός από των Αργείων καιτων Αχαιών, ανκαι πολλές αχαϊκές πόλεις στη συνέχεια μετέβαλαν στάση), τα Μέγαρα και όλες οι πόλεις της Βοιωτίας (εκτός των Πλαταιών), μερικές πόλεις της Αιτωλίας, ηΦωκίδα, ηΑμβρακίακαιοι πόλεις που κατοικούνταν από τους Λοκρούς. Από το Ιόνιο, σύμμαχοί τους ήταν οιΛευκαδίτεςκαι από την Κάτω Ιταλία και Σικελία, μεταξύ άλλων, οΤάραντας (σημερινό Ταράντο) καιοιΣυρακούσες. Η πελοποννησιακή συμμαχία είχε ιδιαίτερα υπολογίσιμο πεζικό και ιππικό, αλλά ο μόνος αξιόμαχος και πρακτικά αξιοποιήσιμος άμεσα στόλος της, ήταν ο κορινθιακός - πιθανώς αριθμούσε γύρω στις 200 τριήρεις. Σύμφωνα μετον ιστορικό Παπαρρηγόπουλο, ίσως είχαν θεωρητικά διαθέσιμες άλλες 300, από μακρινές όμως περιοχές, όπως της Σικελίας. Η Σπάρτη δεν διέθετε οικονομικό πλούτο. Είχε όμως μετο μέρος της την κοινή γνώμη πολλών πόλεων που ήθελαν να απαλλαγούν από την αθηναϊκή κυριαρχία ή απειλή [6].
Οι ιστορικοί χωρίζουν αυτόν τον μεγάλο πόλεμο σε διάφορες φάσεις - οι περισσότεροι τον χωρίζουν σε δύο ή τρεις. Ο Θουκυδίδης από την πλευρά του, αναφέρεται σε έναν διαρκή πόλεμο και απαριθμεί τα γεγονότα κατ' έτος πολέμου και κατά σειρά, αντιμετωπίζοντας την ενδιάμεση Ειρήνη του Νικία κατά το δέκατο χρόνο ως απλή ανακωχή άνευ ιδιαίτερης σημασίας καιστη συνέχεια αναφέρεται στα γεγονότα του 11ου έτους του πολέμου, του 12ου έτους του πολέμου κ.ο.κ. Όμως δέχεται όπως καιοι περισσότεροι ιστορικοί ότι η ειρήνη αυτή χωρίζει τον πόλεμο σε δύο φάσεις: ενώ στη διάρκειά της οι συγκρούσεις δεν έπαυσαν, οι δύο βασικοί αντίπαλοι (Αθήνα και Σπάρτη) δεν εισέβαλαν πλέον για ένα διάστημα ο ένας στην περιοχή του άλλου.
Μετη λογική αυτή, αφού άμεσες εχθροπραξίες στα εδάφη της Αττικής καιτων Λακεδαιμονίων αντίστοιχα σημειώθηκαν μόνο πριν από τηνΕιρήνη του Νικία (στον Αρχιδάμειο πόλεμο) και μετά τη Σικελική εκστρατεία (στον Δεκελεικό πόλεμο), μπορούν να διαχωριστούν δύο φάσεις πολέμου με ένα ενδιάμεσο διάστημα μεσοπολέμου.
Μεμια άλλη λογική, διακρίνονται τρεις φάσεις: ο Αρχιδάμειος πόλεμος, η Σικελική εκστρατεία, καιο Δεκελεικός πόλεμος. Σύμφωνα με αυτήν ο πόλεμος χωρίζεται σε τρεις φάσεις ανάλογα μετην ένταση των συγκρούσεων και όντως οι συγκρούσεις των εμπλεκομένων ήταν σαφώς εντονότερες κατά την πρώτη δεκαετία, στη συνέχεια κατά τη σικελική εκστρατεία και, τέλος, κατά τον Δεκελεικό Πόλεμο.
Η πρώτη φάση του πολέμου ονομάζεται Αρχιδάμειος Πόλεμοςκαι χαρακτηρίζεται:
από τις εισβολές των Σπαρτιατών στην Αττική,
τις λεηλασίες των παραλίων της Πελοποννήσου από τις Αθηναϊκές δυνάμεις
Η πρώτη φάση έληξε μετην εύθραυστη ειρήνη του Νικία, μετην Αθήνα να έχει φαινομενικά κάποια υπεροχή καινα μπορεί να υποστηρίζει ότι ήταν η κερδισμένη του δεκαετούς πολέμου σε σύγκριση μετη Σπάρτη. Ηειρήνη του Νικία τερματίζεται επίσημα τον Αύγουστο του 414 π.Χ. αλλά ουσιαστικά καταργείται πολύ νωρίτερα, στη διάρκεια του μεσοπολέμου.
Στο μεσοπόλεμο, οι εχθροπραξίες αλλά καιο ψυχρός πόλεμος συνεχίστηκαν με αποκορύφωμα την εκστρατεία στη Σικελία, που προκάλεσε καιτην οριακή ρήξη. Βασικά γεγονότα και χαρακτηριστικά του μεσοπολέμου είναι:
η εκστρατεία των Αθηναίων γιατην ανάκτηση της Αμφίπολης
Η προσπάθεια Αθηναίων και Σπαρτιατών να προσεταιρισθούν κάθε πόλη για λογαριασμό της τον ηγέτη της Μακεδονίας Περδίκκα ώστε να αποδυναμωθεί η συμμαχία του αντιπάλου της
οι συχνές ληστρικές επιθέσεις των Αθηναίων στη Μεσσηνία με ορμητήριο την Πύλο
οι σποραδικές ναυμαχίες μεταξύ Κορινθίων και Αθηναίων
η συμμαχία των Αθηναίων με τους Αργείους (ουσιαστικά εναντίον της Σπάρτης)
η εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία
Η εκστρατεία στη Σικελία, καθώς αποτελεί σημαντικό στρατιωτικό γεγονός εξετάζεται συχνά μεμονωμένα. Εξελίσσεται από το 415 π.Χ. έως το 413 π.Χ. Από τα μέσα, δηλαδή από το 414 π.Χ. και μετά, αποτελεί ανοιχτή ρήξη Αθήνας και Σπάρτης, αφού έξω από τις Συρακούσες συγκρούονται πλέον ουσιαστικά Αθηναίοι και Σπαρτιάτες. Ως γεγονός τοποθετείται χρονικά στα όρια «ειρήνης» και πολέμου, αφού πολλοί σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν ως δεύτερη φάση του πολέμου τονΔεκελεικό πόλεμοπου άρχισε το 413 π.Χ. Το τέλος της σικελικής εκστρατείας συμπίπτει χρονικά μετην οχύρωση της Δεκέλειας από τους Σπαρτιάτες. Άλλοι ιστορικοί εξετάζουν τη σικελική εκστρατεία ως τη δεύτερη φάση του πολέμου. Σημαντικότερα γεγονότα στη διάρκεια της σικελικής εκστρατείας είναι:
η αναποφασιστικότητα καιη ασθένεια του Νικία
η αυτομόληση τουΑλκιβιάδηστο στρατόπεδο των Σπαρτιατών καιοι εισηγήσεις του προς αυτούς
η παρουσία (μετά το 414 π.Χ.) στο πλευρό των Συρακουσίων ενός ικανού Λακεδαιμονίου στρατηγού, τουΓύλιππου
ο θάνατος εκεί αρχικά του στρατηγού Λαμάχουκαι μετέπειτα τουΝικία, αλλά καιτου στρατηγού Δημοσθένη, δηλαδή προσώπων που ήταν σημαντικά όχι μόνον γιατη στρατιωτική, αλλά καιγιατην πολιτική ζωή της Αθήνας
Η συντριβή του αθηναϊκού ναυτικού, αλλά καιη απώλεια χιλιάδων μαχίμων Αθηναίων στα ορυχεία στα οποία οδηγήθηκαν από τους νικητές για καταναγκαστικά έργα καιστα οποία οι περισσότεροι πέθαναν από τις κακουχίες.
Η δεύτερη καικατ' άλλους τρίτη φάση του πολέμου τυπικά αρχίζει το 413 π.Χ. μετοΔεκελεικό Πόλεμοκαι κρατάει μέχρι το 404 π.Χ., οπότε καιοι Αθηναίοι συντρίβονται. Κύριο χαρακτηριστικό του Δεκελεικού πολέμου ήταν:
η καθοριστική πλέον ανάμειξη τωνΠερσώνστην ελληνική διαμάχη
η απελπισία των Αθηναίων που είχαν στερηθεί σημαντικούς πολιτικούς και βρίσκονταν σε κατάσταση πανικού
Στην πρώτη φάση του πολέμου δόθηκε από τους ιστορικούς το όνομα του βασιλιά της Σπάρτης Αρχιδάμου, ο οποίος ήταν επικεφαλής των πελοποννησιακών δυνάμεων που κατέλαβαν την Αττική -όχι όμως καιτην Αθήνα- στα πρώτα έτη του πολέμου. Πάντως ως πρώτη επιθετική ενέργεια του πολέμου θεωρείται η αποτυχημένη επιδρομή των Θηβαίων στην πόλη των Πλαταιών τον Μάρτιο του431 π.Χ.Ο Αρχίδαμος εμφανίστηκε στην Αττική στα τέλη Μαΐου,[7]και άρχισε την ερήμωσή της, ενώ οι Αθηναίοι κλείστηκαν σταΜακρά Τείχη, αποφεύγοντας την αντιπαράθεση μετο πεζικό των Πελοποννησίων και περιορίζοντας τις επιθετικές τους κινήσεις στο ναυτικό -το έστελναν και λεηλατούσε για αντιπερισπασμό τα παράλια της Πελοποννήσου και κυρίως τηνΗλεία. Όταν οι Πελοποννήσιοι αποχώρησαν στα τέλη Ιουλίου, οι Αθηναίοι κυρίευσαν την Αίγινα, ερήμωσαν τις περιοχές των Λοκρών (στη σημερινή Αταλάντη, απέναντι από την Εύβοια) και λεηλάτησαν τα Μέγαρα. Στο τέλος του πρώτου έτους, κατά την ταφή των νεκρών Αθηναίων, εκφωνήθηκε καιοΕπιτάφιος του Περικλή.
Την άνοιξη του430 π.Χ.η Αθήνα δέχτηκε ένα απρόσμενο χτύπημα -τονλοιμό των Αθηνών. Επρόκειτο μάλλον για τυφοειδή πυρετό[8], ο οποίος αποδεκάτισε κυριολεκτικά την πόλη στα περίπου 5 χρόνια που διήρκεσε, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, ανκαι από μερίδα ερευνητών αμφισβητείται το αποτέλεσμά τους λόγω μεθοδολογικών σφαλμάτων στη μελέτη του DNA[9][10]. Το 429 π.Χ. υπέκυψε καιοΠερικλής.
Η επιδημία, ηκατ' έτος καταστροφή της καλλιεργήσιμης γης από τους Πελοποννήσιους, η αντικειμενική αδυναμία της συμμαχίας να αντεπεξέλθει σε χερσαίες επιχειρήσεις καιοεκτων πραγμάτων περιορισμός της σε ναυτικές, σε συνδυασμό με τους ανταγωνισμούς στο δήμο, οδήγησαν την αθηναϊκή κοινωνία σε κρίση. Μετά το θάνατο του Περικλή στο προσκήνιο των δημοκρατικών κυριάρχησε οΚλέων, φιλοπόλεμος και δημαγωγός, ενώ στων αριστοκρατικών, οΝικίας, πράος αλλά όχι αποφασιστικός. Στρατιωτικά οι Αθηναίοι κατάφεραν εντούτοις να κυριεύσουν την Ποτίδαια, να επαναφέρουν τη Λέσβο καιτην Κέρκυρα (είχαν αποστατήσει) καινα κυριεύσουν τηνΠύλο, γεγονός που κλόνισε σημαντικά το ηθικό των Σπαρτιατών. Μάχες δόθηκαν καιστη Σικελία, όπου αναγκαστικά βρέθηκε απασχολημένο τμήμα του αθηναϊκού στρατού και στόλου με στόχο να ενισχύσει τις πόλεις με δημοκρατικά πολιτεύματα, αλλά καινα εμποδίσει την αποστολή σίτου από τις Συρακούσες στη Σπάρτη.
Η Πελοποννησιακή Συμμαχία είχε καταφέρει να κυριεύσει τις Πλαταιές, πόλη-κλειδί γιατην Αθήνα, να νικήσει παρά την απειρία της σε μερικές ναυμαχίες την αθηναϊκή συμμαχία, να κυριεύσει τηνΑμφίπολη της Θράκης, σημαντική σύμμαχο της Αθήνας λόγω της παραγωγής χρυσού και ξυλείας, καινα νικήσει στο Δήλιο, έξω από τηνΤανάγρα. Στον πόλεμο είχαν εμπλακεί πλέον καιοιΜακεδόνες βασιλείς που είχαν τις δικές τους φιλοδοξίες γιατην περιοχή τους και βρίσκονταν σε διαμάχες, αλλά καιπουσε αυτό ακριβώς το πλαίσιο είχαν στηρίξει ενεργά την Πελοποννησιακή Συμμαχία. Εντούτοις είχε καιη Σπάρτη λόγους να παρουσιάζει κάμψη του ηθικού της. Ήταν η ήττα της στην Πύλο, που έφερε τους Αθηναίους πολύ κοντά, οι λεηλασίες της περιοχής της από ταΚύθηρα, η διάψευση της πεποίθησής της ότι αυτός ο πόλεμος θα διαρκούσε λίγα χρόνια, η φυγή ειλώτων στους οποίους στηριζόταν γιατην επιβίωσή της [11]καιη απειλή πολέμου μετο έως πρόσφατα ουδέτερο Άργος. Ειδικά το τελευταίο, θα μπορούσε να οδηγήσει τη Σπάρτη σε διμέτωπο αγώνα.
Παρότι ο πόλεμος ήταν αμφίρροπος, είχαν ανάγκη από μια ανάπαυλα καιοι δύο πλευρές. Επιπλέον στις μάχες των τελευταίων χρόνων είχαν σκοτωθεί δύο σημαντικά πρόσωπα που αντιτίθεντο στην ειρήνη - οΒρασίδαςτων Λακεδαιμονίων καιο Κλέων των Αθηναίων. Αυτό άφηνε το έδαφος ανοιχτό στην Αθήνα γιατονΝικίακαιστη Σπάρτη γιατονΠλειστοάνακτα, πρόσωπα που επιζητούσαν, πρόσκαιρη έστω, ειρήνη. Οι δύο πόλεις υπέγραψαν την άνοιξη του421 π.Χ.τηΝικίειο ειρήνη[12]η οποία συμφωνήθηκε να έχει διάρκεια μισού αιώνα. Με αυτήν, την οποία πάντως δεν αποδέχθηκε η Κόρινθος και αρκετές άλλες πόλεις, έληξε η πρώτη φάση του πολέμου καιοι αντίπαλοι συμφωνήθηκε να επανέλθουν με εκατέρωθεν μικρές εξαιρέσεις, στα εδάφη που κατείχαν πριντο 431 π.Χ. Στην Αθήνα αναγνωριζόταν το δικαίωμα να διαχειρίζεται ως εσωτερική της υπόθεση τατων συμμάχων της, με εξαίρεση τις λιγοστές πόλεις που κατονομάζονταν ως ανεξάρτητες. Εντούτοις, Αθήνα και Σπάρτη εξ αρχής αποδείχτηκαν απρόθυμες να τηρήσουν τα συμφωνημένα.
Μετά τη Νικίειο Ειρήνη οι εχθροπραξίες δεν σταμάτησαν, αλλά η Σπάρτη καιη Αθήνα υπέγραψαν αμυντική συμμαχία. Σύμφωνα με αυτήν οι εχθροί της μίας πόλης ήταν και εχθροί της άλλης. ΗΚόρινθος διαφωνούσε εξαρχής στην ειρήνευση μεταξύ Αθηναϊκής και Πελοποννησιακής Συμμαχίας. ΤοΆργος είχε επίσης τις διεκδικήσεις τουστην Πελοπόννησο και συμμάχησε μετηΜαντίνεια εναντίον της Σπάρτης. Οι Αθηναίοι στάθηκαν ουσιαστικά στο πλευρό του Άργους. Στη μάχη που δόθηκε το 418 π.Χ. μεταξύ Αργείων και Σπαρτιατών, νίκησαν οι δεύτεροι, με αποτέλεσμα να αναπτερωθεί το ηθικό των Λακεδαιμονίων. Δύο χρόνια αργότερα, το 416 π.Χ. οι Αθηναίοι κατέλαβαν το νησί της Μήλουκαι σφαγίασαν τον πληθυσμό του νησιού. Στην πολιτική ζωή της Αθήνας αρχίζει να κυριαρχεί οΑλκιβιάδηςπουθα πείσει τους Αθηναίους να κάνουν εκστρατεία κατά τωνΣυρακουσών.
Ο Αλκιβιάδης, πολιτικός με πολλές ικανότητες και υπέρμετρες φιλοδοξίες, χρησιμοποιώντας ως πρόφαση τον πόλεμο δυο σικελικών πόλεων, της ΈγεσταςκαιτουΣελινούντα, έπεισε τηνΕκκλησία του Δήμου, παρά τις αντιρρήσεις του Νικία, να οργανώσει μεγάλη εκστρατεία στηΣικελίαμετο πρόσχημα της αποστολής βοήθειας προς τους Εγεσταίους, φίλους της Αθήνας. Η Εκκλησία όρισε, ως αρχηγούς της εκστρατείας, τρεις στρατηγούς δίνοντάς τους πλήρεις εξουσίες (στρατηγούς αυτοκράτορες): τον Αλκιβιάδη, που ήταν ο εμπνευστής της εκστρατείας, τονΝικίακαιτονΛάμαχο.
Όταν ο στόλος των Αθηναίων έφτασε στη Σικελία, ξέσπασε πίσω στην Αθήνα οξύτατη πολιτική κρίση. Ο Αλκιβιάδης κατηγορήθηκε από τους εχθρούς του ότι, την παραμονή της αποχώρησης γιατη Σικελία, αυτός καιοι φίλοι του, σε κατάσταση μέθης, είχαν ακρωτηριάσει τις ερμαϊκές στήλεςπου χρησίμευαν ως οδοδείκτες στους δρόμους και τις πλατείες της πόλης. Ο λαός είχε δώσει υπερβολική σημασία στο γεγονός αυτό καιη κατηγορία για ιεροσυλία ήταν φοβερή. Η Εκκλησία του δήμου αποφάσισε να ανακαλέσει από τη Σικελία τον Αλκιβιάδη. Αυτός, φοβούμενος την καταδίκη σε θάνατο, προσποιήθηκε πως πρόθυμα θα τους ακολουθήσει στην Αθήνα, ωστόσο σε μία στάση που έκαναν πριν αποχωρήσουν από τη Σικελία, δραπέτευσε και πήγε στη Σπάρτη. Εκεί, προδίδοντας την πόλη του, συμβούλευσε τους Σπαρτιάτες να στείλουν εκστρατευτικό σώμα στη Σικελία γιανα βοηθήσουν τους Σελινούντιους και τους σύμμαχους τους Συρακούσιους. Ακόμη, προέτρεψε να καταλάβουν καινα οχυρώσουν τηΔεκέλειαστην Αττική καιναμην σταματούν την πολιορκία το καλοκαίρι (όπως και έκαναν έως τότε), ώστε να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της επιχείρησης καινα αποκόψουν την Αθήνα από την αγροτική ενδοχώρα της.
Στη Σικελία η κατάσταση εξελίχθηκε άσχημα για τους Αθηναίους. Ο εμπνευστής της εκστρατείας ήταν απών, ο Νικίας δεν πίστευε στη χρησιμότητα της επιχείρησης καιο Λάμαχος είχε φονευθεί σε μία σύγκρουση με τους Συρακούσιους. Ωστόσο οι Συρακούσιοι θα υπέγραφαν παράδοση στους Αθηναίους εάν τελευταία στιγμή δεν ξεσπούσε η φήμη της Σπαρτιατικής ενίσχυσης. Όταν έφτασαν οι σπαρτιατικές ενισχύσεις υπό τον ικανότατο στρατηγό Γύλιππο, η κατάσταση χειροτέρευσε για τους Αθηναίους και κατέληξε σε καταστροφή. Οι στρατηγοί Δημοσθένηςκαι Νικίας παραδόθηκαν και εκτελέστηκαν, ενώ χιλιάδες αιχμάλωτοι Αθηναίοι και σύμμαχοί τους πέθαναν από τις κακουχίες στα λατομεία των Συρακουσών.
Η οχύρωση της Δεκέλειας από τους Σπαρτιάτες είχε καταστρεπτικά αποτελέσματα για τους Αθηναίους, που έχασαν έτσι την ύπαιθρο. Οι Αθηναίοι έκαναν προσπάθεια για ναυπήγηση νέου στόλου, ενώ συγχρόνως οιΠέρσες επανεμφανίστηκαν στοΑιγαίο. ΟΑλκιβιάδης, που είχε καταφύγει στη Μικρά Ασία, συμβούλευσε τους Πέρσεςνα διατηρήσουν τον πόλεμο μεταξύ Αθήνας-Σπάρτης, έτσι αυτοί έδωσαν χρήματα στους Σπαρτιάτεςκαι εκείνοι ναυπήγησαν στόλο. Οι Αθηναίοι ανακάλεσαν τον Αλκιβιάδη, ο οποίος όμως θεωρήθηκε αργότερα υπεύθυνος γιατην ήττα των Αθηναίων στο νότιο ακρωτήριο της Σάμου (το 407 π.Χ.).
Εντω μεταξύ, το 411, οι αποτυχίες των δημοκρατικών προκάλεσαν ολιγαρχικό πραξικόπημα μετο οποίο τον έλεγχο της πόλης ανέλαβε η λεγόμενη Βουλή των Τετρακοσίων που αποτελούνταν μόνο από ολιγαρχικούς. Σε λίγους μήνες, μετην επικράτηση των μετριοπαθών επί τωνπιο ακραίων ολιγαρχικών, το πολίτευμα αυτό εξελίχθηκε στη λεγόμενη Βουλή των Πεντακισχιλίων (5.000). Τελικά, μετά τηνίκη στην Κύζικο, η Αθήνα επανήλθε στη δημοκρατία.
Αργότερα η Σπάρτη ηττήθηκε στις Αργινούσεςτο 406 π.Χ. καιο πόλεμος μεταφέρθηκε προς το Βόρειο Αιγαίο. Το 405 π.Χ., ο Σπαρτιάτης Λύσανδρος στους Αιγός Ποταμούς, στονΕλλήσποντο, κυρίευσε με έξυπνο στρατηγικό τέχνασμα σχεδόν όλα τα αθηναϊκά πλοία (επιτέθηκε αιφνίδια στην απέναντι ακτή του στενού στην απροστάτευτη παραλία και συνέλαβε όλα τα αφύλακτα πλοία στην ξηρά και μάλιστα άδεια, τη στιγμή πουτα πληρώματα είχαν βγειστη στεριά για ανεφοδιασμό, χωρίς να δώσει καν μάχη ή ναυμαχία!), εκτός από 9 που τότε πρόλαβαν να διαφύγουν και κατέφυγαν στην Κύπρο, γεγονός που συντέλεσε την ολοκληρωτική ήττα των Αθηναίων. Μετά από αυτό, ο στόλος της Σπάρτης απέκλεισε την Αθήνα από τη θάλασσα και, μέσω της οχυρωμένης Δεκέλειας, από την ξηρά. Η πολιορκία εξάντλησε τους Αθηναίους οι οποίοι, το 404 π.Χ., παραδόθηκαν και ζήτησαν ειρήνη.
Οι Σπαρτιάτες συγκάλεσαν συνέδριο στη Σπάρτη γιανα αποφασιστεί η σύναψη της ειρήνης. Οι σύμμαχοι της Σπάρτης ΚορίνθιοικαιοιΘηβαίοι απαίτησαν να ισοπεδωθεί ολοκληρωτικά η Αθήνα και όλοι οι κάτοικοι της να γίνουν δούλοι. Οι Σπαρτιάτες όμως δείχνοντας μεγαλοψυχία και αναλογιζόμενοι την προσφορά της Αθήνας κατά τους Περσικούς Πολέμους αρνήθηκαν νατην καταστρέψουν καινα υποδουλώσουν τους κατοίκους και δέχτηκαν να συνάψουν ειρήνη με τους παρακάτω όρους, ουσιαστικά σώζοντάς τηναπ' την οργή των πόλων αυτών, αφού καμία πόλη δεν μπορούσε να αμφισβητήσει την απόφασή τους:
Οι Αθηναίοι να παραδώσουν όλα τα πλοία τους, εκτός από 12.
Ο πόλεμος σήμανε το τέλος της αθηναϊκής ηγεμονίας και επηρέασε καθοριστικά τονΕλλαδικό κόσμο. Σχεδόν όλες οι Ελληνικές πόλεις πήραν μέρος σε αυτόν καιοι πολεμικές συρράξεις έλαβαν χώρα σε όλον σχεδόν τονελληνόφωνο κόσμο. Γι’ αυτό και ονομάζεται από νεότερους ερευνητές «αρχαίος παγκόσμιος πόλεμος».
Αυτός ο πόλεμος δεν ήταν σημαντικός μόνο γιατην εξέλιξη της ιστορίας της Ελλάδας, αλλά καιγιατην επιστήμη της ιστοριογραφίας, επειδή ήταν το πρώτο γεγονός, το οποίο έγινε αντικείμενο επιστημονικής και ιστορικής ανάλυσης: Ο ιστορικός Θουκυδίδης μας παραδίδει στο έργο του «Ιστορία» μία αναλυτική σύγχρονη περιγραφή του πολέμου μέχρι τον χειμώνα του έτους 411 π.Χ. (από την οποία εξαρτώνται έως και σήμερα κατά ένα μεγάλο μέρος οι σημερινοί ερευνητές), στο οποίο αναλύει τα αίτια και τις αφορμές του πολέμου με μία συγκεκριμένη μέθοδο, η οποία έγινε πρότυπο γιατη μεταγενέστερη ευρωπαϊκή ιστοριογραφία. Τα γεγονότα μετά το 411 π.Χ., πουο θάνατος δεν επέτρεψε στο Θουκυδίδη να εξιστορήσει, περιγράφει οΞενοφώνστο έργο του, «Ελληνικά».
Η ονομασία «Πελοποννησιακός Πόλεμος» είναι μεταγενέστερη, ενώ ο Θουκυδίδης τον αναφέρει ως πόλεμο ανάμεσα στους Πελοποννήσιους και τους Αθηναίους.
↑Papagrigorakis, Manolis J., Christos Yapijakis, Philippos N. Synodinos, and Effie Baziotopoulou-Valavani. "DNA examination of ancient dental pulp incriminates typhoid fever as a probable cause of the Plague of Athens," International Journal of Infectious Diseases 10 (2006): 206-214. ISSN 1201-9712.
↑Beth Shapiro, Andrew Rambaut and M. Thomas P. Gilbert. "No proof that typhoid caused the Plague of Athens (a reply to Papagrigorakis et al.)", International Journal of Infectious Diseases 10 (2006): 334-335. ISSN 1201-9712
↑Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Νικίειος Ειρήνη
