Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές.Βοηθήστε συνδέοντας το κείμενο με τις πηγές χρησιμοποιώντας παραπομπές, ώστε να είναι επαληθεύσιμο. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 05/02/2020.
ΟΠαν (Παίν) είναι αρχαία ελληνική, ιδεατή, ανθρωπόμορφη δευτερεύουσα θεότητα, που ήταν συνυφασμένη μετην «πανίδα» της Φύσης, (άνθρωποικαι ζώα) σεμια αμφίδρομη σχέση προστασίας, αλλά και προσωποποίηση της γενετικής δύναμης της ζωής.
Συνδυάζοντας τον ανθρώπινο και ζωικό παράγοντα, οΠαν απεικονιζόταν έχοντας κάτω άκρα ζώου, «Θεός τραγοπόδαρος», ως προστάτης των κτηνοτρόφων, των κυνηγών, των αλιέων καιτων ποιμένων με μόνιμη διαμονή σε χώρους της φύσης (όρη, δάση, σπήλαια, κοιλάδες, ρεματιές κλπ). Η λατρεία του έλαβε μέγιστη ανάπτυξη παράλληλα με εκείνη τουΔίακαιτων άλλων Ολύμπιων Θεών σε όλο τονελλαδικό χώρο και πέραν αυτού.
Κατά τις κυριότερες μυθολογικές παραδόσεις των αρχαίων Ελλήνων, οΠαν ήταν γιος:
(Αρκαδία): ΤουΕρμήκαι της νύμφης Πηνελόπης, που μετέστη αργότερα στον ουρανό ως υφάντρα του ουράνιου πέπλου καιτην οποία μεταγενέστεροι μυθογράφοι ταύτισαν μετη Σπαρτιάτισσα σύζυγο του Οδυσσέα. Βάσει αυτού του μύθου οΠαν είχε γεννηθεί στο όρος Κυλλήνη της αρχαίας Αρκαδίας.
(Αρκαδία): Του Ερμή και της νύμφης Καλλιστούς, συνοδού της θεάς Άρτεμης στην Αρκαδία, που αργότερα μετέστη επίσης στον ουρανό σχηματίζοντας τηΜεγάλη Άρκτο.
Του Διός και της νύμφης Καλλιστούς ή του Διός και της νύμφης Θύμβριδος.
Η ετυμολογία του ονόματος φέρεται εκ της ρίζας Παι = Παιδεία, παιδεύω, παιδαγωγός, παίνα, παινεύω, παινία. Ο Νίκος Π. Γεωργακόπουλος δίνει ερμηνεία εκτου λατινικού «pain» (= πόνος) για αυτό ο Παίνας φέρεται να συμβολίζει τον πόνο των ανθρώπων κατά τη διάρκεια της μέρας.
Η Σύριγξ καταδιωκόμενη από τον Πάνα, έργο τουΝικολά Πουσέν
Η εμφάνιση του Πανός στηνΕλληνική Μυθολογία φαίνεται να ανάγεται στον7ο αιώνα π.Χ.. Σύμφωνα με τις επικρατέστερες παραδόσεις γεννήθηκε στο όρος Λύκαιον της Αρκαδίας. Μόλις όμως τον αντίκρισε η μητέρα τουτον εγκατέλειψε τρομαγμένη από τη μορφή που είχε, με δύο κέρατα κατσικιού στο κεφάλι, μυτερά αυτιά, γενειοφόρος και τραγοπόδαρος. ΟΕρμήςπου αντιλήφθηκε τη σκηνή έσπευσε και προστάτευσε τον έκθετο Πάνα τον οποίο και μετέφερε στον Όλυμπο όπου καιτον παρουσίασε στον Δία και τους άλλους θεούς οι οποίοι καιτον καλοδέχθηκαν. Στη συνέχεια επέστρεψε και ανατράφηκε από τις αρκαδικές Νύμφες, οπότε και έγινε φίλος τουΔιονύσουκαι εμφανίσθηκε πλέον ως προστάτης των γεωργών και κτηνοτρόφων καιτων προϊόντων τους, φίλος του κρασιού καιτου γλεντιού.
ΟΠαν ήταν ο σύντροφος των Νυμφών και εραστής κάθε νέας ή νέου που πλησίαζε τον χώρο του, δηλαδή τη φύση. Προστάτης του πολλαπλασιασμού των αιγοπροβάτων, δεν άργησε να θεωρείται καιο ίδιος επιβήτορας ακόμη και αυτών. Αγαπούσε τη φυσική υπαίθρια ζωή και περνούσε ώρες ατέλειωτες παίζοντας μετον ποιμενικό του αυλό, τησύριγγα. Λέγεται μάλιστα ότι η Σύριγγα (αρχαία: Σύριγξ) ήταν και αυτή Νύμφη, η οποία προκειμένου νατον αποφύγει μεταμορφώθηκε σε καλαμιά. Τότε οΠαν έκοψε απ΄ αυτήν ανόμοια τεμάχια καλαμιού, τα οποία και ένωσε σε σειρά και δημιούργησε τον αυλό του.
Οι ερωτικές περιπέτειες που είχε με τις διάφορες Νύμφες είναι πολλές, σημαντικότερη των οποίων φέρεται εκείνη της αποπλάνησης της Σελήνης (ιδεατή ερμηνεία της Νέας Σελήνης).
Χαρακτηριστικός σχετικά μετο πρόσωπό του είναι καιο θρύλος, ότι στηΜάχη του Μαραθώνα βοήθησε τους Έλληνες εναντίον τωνΠερσώνμε δυνατές και τρομακτικές φωνές, επαναλαμβάνοντας ρυθμικά το όνομά του "παν - παν - παν", με συνέπεια οι Πέρσες ακούγοντάς τοννα καταληφθούν από πανικό (λέξη που προέρχεται από το όνομα Παν).
«Καλώ τον κρατερό Πάνα, τον νόμιο, τον κοσμούντα το σύμπαν, τον ουρανό, την θάλασσα, την παμβασίλεια χθόνα καιτο αθάνατο πυρ. Γιατί αυτά είναι τα μέλη του Πανός. Έλθε, μάκαρ, σκιρτήτα, περίδρομε, σύνθρονε των Ωρών, αιγομελή, βακχευτή, φιλένθεε, αστροδίεται, που αρμόζεις την αρμονία της φιλοπαίγμονας μόλπης του Κόσμου, επαρωγέ των φαντασιών, έκπαγλε για τους φόβους των βροτών, εσύ που χαίρεσαι στους πίδακες μαζί με τους αιγονόμους και τους αγελαδάρηδες, εύσκοπε, θηρευτή, φίλε της Ηχούς, σύγχορε των Νυμφών, που φύεις τα πάντα, γενέτωρ των πάντων, πολυώνυμε Δαίμονα, Κοσμοκράτωρα, αυξητά, φαεσφόρε, κάρπιμε Παιάν, που χαίρεσαι στακαιμετα άντρα, βαρύμηνη, αληθής Ζευς ο κεράστης. Σε σένα στηρίχτηκε το άπειρο πεδίο της γαίας, καθώς υποχωρεί το βαθύροο ύδωρ του ακάμαντου πόντου καιο Ωκεανός που ελίσσει τα ύδατα του γύρω από την γαία, καιτο αέριο μέρισμα της τροφής. Είσαι έναυσμα της ζωής καιτο όμμα του ελαφρότατου πυρός, πάνω από την κορυφή των πάντων. Γιατί βαίνουν τα θεία διακρινόμενα από τις δικές σου προσταγές. Αλλάζεις τις φύσεις των πάντων, βόσκοντας τη γενεά των ανθρώπων με τις δικές σου πρόνοιες, στον άπειρο Κόσμο. Αλλά, μάκαρ, βακχευτή, φιλένθεε, έλα στις ευίερες σπονδές, φέρε μας αγαθό τέλος του βίου εκπέμποντας τον Πανικό οίστρο στα τέρματα της γαίας.»
Όπως είναι φυσικό, στην αρχή οΠαν λατρευόταν στηνΑρκαδίαστο όρος που γεννήθηκε ως ποιμενικός και νόμιος δευτερεύων θεός, εξού και παλαιότερα η Αρκαδία λεγόταν Πανία. Στο Λύκαιο υπήρχε ο αρχαιότερος ναός αφιερωμένος στον Πάνα καιτη Σελήνη. Αργότερα στη Λυκόσουρα δημιουργήθηκε σημαντικός ναός του Πανός, στον οποίο ασκούσαν -όπως σημειώνει οΠαυσανίας- καιμαντική. Επίσης στη θέση Μέλπεια εκτός από τον ναό του Πανός βρέθηκαν πολυάριθμα πήλινα και χάλκινα ειδώλιατου 6ουκαι5ου αιώνα π.Χ., μάλλον υπό μορφή ταμάτων. Σταδιακά οΠαν λατρεύτηκε και από τους αλιείς, εξουκαιη προσωνυμία "Πανο Άκτιος" ή "Παν Άκτιος" και δημιουργήθηκαν παράλια ιερά, κυρίως σεαλιευτικά καταφύγια της αρχαιότητας.
Όταν επίσης οιΑθηναίοι τόν θεώρησαν σημαντικό συντελεστή στη νίκη τους κατά τωνΠερσώνοΠαν απέκτησε καιτον χαρακτήρα πολεμικής θεότητας. Έτσι, πολλά σπήλαια (άντρα) και λόφοι στηνΑττική πήραν το όνομά του. Μεταξύ αυτών είναι το σπήλαιο της βορειοδυτικής πλευράς του βράχου της Ακρόπολης της Αθήνας, ένα άλλο στηνΠάρνηθα, ένα τρίτο στονΜαραθώνακαι ένα τέταρτο στηΒάρητο λεγόμενο "Σπήλαιο του Νυμφολήπτου ή Αρχεδήμου". Σε όλα αυτά βρέθηκαν ανάγλυφα που παρουσιάζουν τον Πάνα, τον Ερμή και τις Νύμφες καθώς και πολλά αναθήματα, ένα εκτων οποίων είναι καιτοαναθηματικό ανάγλυφοπου εκτίθεται στηΣτοά του Αττάλου (της εικόνας). Επίσης το Πάνειο ή Πανείο όρος, βορειοανατολικά της Βάρης καθώς καιο λόφος ο λεγόμενος σήμερα "Πανί" στην περιοχή Αλίμου ήσαν τόποι αφιερωμένοι στον Πάνα. Επίσης οΠαν λατρευόταν στηνΑίγινα, στοΆργος, στηνΨυττάλεια, στηΣικυώνα, στηνΤροιζήνα, στονΩρωπό, στηΜεγαλόπολη, στο Κωρύκειο άντρο και κυρίως στηνΠιάνα Αρκαδίας καθώς το χωριό πήρε την ονομασία του από τον θεό. Στο τελευταίο χωριό υπάρχει καιη σπηλιά του Πανός, την οποία μπορεί κανείς να επισκεφτεί μόνο μετα πόδια ακολουθώντας το μονοπάτι ή, όπως χαρακτηριστικά μας ενημερώνουν καιοι ταμπέλες, ένα "κατσικόδρομο" μέσω μιας διαδρομής απαράμιλλης ομορφιάς (η οποία ξεκινά από την πλατεία του χωριού) καιναδει επάνω στον βράχο σχηματισμένη τη μορφή της θεότητας (κοιτάζοντας την είσοδο της σπηλιάς στο επάνω μέρος, διαγωνίως δεξιά). Κατά το πρόσφατο παρελθόν η σπηλιά είχε χρησιμοποιηθεί από ντόπιους βοσκούς οι οποίοι έβρισκαν εκεί ένα καταφύγιο γιανα προστατευθούν οι ίδιοι καιτα ζώα τους από τη βροχή. Το μαύρο χρώμα, που ίσως κάνει εντύπωση στον επισκέπτη, στα τοιχώματα της σπηλιάς προέρχεται από τις φωτιές που άναβαν οι βοσκοί, γιανα ζεσταθούν τον χειμώνα.
ΟΠαν (ρωμαϊκό ψηφιδωτό)
Λατρεία όμως του Πανός υπήρχε και εκτός τού ελλαδικού χώρου. Συγκεκριμένα στηναιγυπτιακή πόλη Χέμμιν, την "Πανόπολη" των αρχαίων Ελλήνων, οΠαν ταυτιζόταν μετον θεό Μιν. ΣτηδεΡώμη συνδυάστηκε μετον Λούπερκο, προς τιμή του οποίου γίνονταν ταΛουπερκάλια. Επίσης στηνελληνιστική περίοδοοιΣτωικοί φιλόσοφοι αλλά καιοιΟρφικοί φιλόσοφοι ανήγαγαν τον Πάνα σε θεό του "σύμπαντος κόσμου" (εκτουπαν = όλος, σύμπαν) και ιδεατή προσωποποίηση της Φύσης καιτων δυνάμεών της. Στους δε ύστερους χρόνους τής αρχαιότητας οΠαν θεωρήθηκε θνητή δαιμονική μορφή. Έτσι, μετην έλευση τουΧριστιανισμού, η μορφή του Πανός αντί της ιδεατής μορφής της υπαίθριας ζωής υιοθετήθηκε μεν, αλλά διαστρεβλωμένη ως μορφή τουδιαβόλου της κόλασης.
Ο θεός Παν κατέχει ιδιαίτερη σημαντική θέση στην τέχνη. Τα ιερά του δένδρα ήσαν η δρυς καιη πίτυς (βελανιδιά και πεύκο). Σύμβολά τουη σύριγγα (ο αυλός του) καιη σφενδόνη. Στις θυσίες πού τού πρόσφεραν περιλαμβάνονταν αγελάδες, κριάρια και πρόβατα καθώς γάλα και μέλι. Η αρχαία τέχνη τον απεικόνισε στις διάφορες ασχολίες τουκαισε ερωτικές σκηνές με τους Σατύρους, τον Ερμή καιτον Διόνυσο. Σε αττικά αγγεία των κλασικών χρόνων σε ανάγλυφα εδώλια, νομίσματα, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, καισε σαρκοφάγους των ρωμαϊκών χρόνων, οΠαν κατέχει ιδιαίτερη θέση.
Σημαντικοί γλύπτες της αρχαιότητας έλαβαν τα θέματά τους από τον Πάνα, όπως οΠραξιτέληςκαιοΖεύξις, μερικά των οποίων διασώζονται σε ρωμαϊκά αντίγραφα. Χαρακτηριστικό είναι το σύμπλεγμα του Πανός (1η εικόνα), που εκτίθεται στοΕθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, όπου η Αφροδίτη απειλεί τον Πάνα μετο σανδάλι της.
Σχετικά πολυμέσα
Ασημένιος δίσκος
Παράσταση
Πίνακας
Πίνακας
_-_Arnold_B%C3%B6cklin,_1875.jpg)
_(3470740119).jpg)
