Η Ευρώπη καταλαμβάνει, συνολικά μετανησιά, έκταση 10.180.000 τετρ. χλμ. ή αλλιώς το 6,8% περίπου της συνολικής ξηράς του πλανήτη καθιστώντας την, τη δεύτερη μικρότερη ήπειρο. Οπληθυσμός της, σύμφωνα μετα στοιχεία του 1981 ξεπερνούσε τα 670.000.000 κατοίκους. Σύμφωνα μετη μέση εκτίμηση πληθυσμού τωνΗνωμένων Εθνώνγιατο 2024 ο πληθυσμός της εκτιμάται σε 745.084.000 κατοίκους (περίπου το 9,1% τουπαγκόσμιου πληθυσμού).[1] Πολιτικά, η Ευρώπη μπορεί να χωριστεί σε πενήντα κυρίαρχα ανεξάρτητα κράτη (ο αριθμός υπόκεινται σε διακυμάνσεις γιατα διηπειρωτικά κράτη που περιλαμβάνονται είτε στην Ασία είτε στην Ευρώπη), από τα οποία ηΡωσία είναι το μεγαλύτερο σεέκτασηκαιπληθυσμό, καλύπτοντας το 39% της ηπείρου καιτο 19,5% του πληθυσμού της.
Διαίρεση της Ευρώπης σύμφωνα μετοEurovoc της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Σύμφωνα μετην αρχαία ελληνική μυθολογία, οΜίνωας εθεωρείτο γιος του Δία. ΟΔίας ερωτεύθηκε την κόρη του βασιλιά Φοινίκης Αγήνορα, τηνΕυρώπη. Γιανατην πλησιάσει μεταμορφώθηκε σε λευκό ταύροκαιμετη γοητεία του σαγήνεψε την Ευρώπη που έκατσε πάνω του. Τότε οΔίαςτην απήγαγε, τη μετέφερε σε όλη τη σημερινή Ευρώπη και μετά την πήγε στηνΚρήτη όπου και έκανε το γάμο κάτω από ένα πλάτανο στηΓόρτυνα. Από τον γάμο αυτόν γεννήθηκαν οιΜίνωας, ΡαδάμανθυςκαιΣαρπηδόνας. Η ιστορία απεικονίζεται στο νόμισμα των 2 ευρώ.
Η λέξη ετυμολογείται πιθανώς από τις λέξεις ευρύςκαιώψ («ανοιχτομάτης, με μεγάλα μάτια»). Μια άλλη θεωρία θέλει την προέλευση της λέξης από τοακκαδικόerebu («δύω»).
ΣτηΔανία ανήκουν καιοι αυτόνομες νήσοι Φερόες καθώς καιηΓροιλανδία, που πολιτικά θεωρείται Δανική περιοχή μεαυτοδιάθεση. Η Γροιλανδία ανήκει γεωγραφικά στη Βόρεια Αμερική, αλλά πολιτιστικά και πολιτικά στην Ευρώπη.
Το Άμστερνταμ είναι η επίσημη πρωτεύουσα της Ολλανδίας, ενώ ηΧάγη είναι η διοικητική καιη δικαστική πρωτεύουσα καιη Μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό της Ολλανδίας, στην οποία βρίσκεται τοΔιεθνές Δικαστήριο της Χάγης. ΟιΚάτω Χώρες (αναφέρονται ως Ολλανδία στον καθημερινό λόγο) αποτελούν συστατικό κράτος τουΒασιλείου των Κάτω Χωρών. Σε αυτό ανήκουν επίσης και χώρες και ειδικοί δήμοι στηνΚαραϊβική (Αρούμπα, Κουρασάο, BES νησιά).
ΣτηνΙσπανία ανήκουν διοικητικά οιΚανάριες Νήσοικαι πόλεις στη βορειοδυτική Αφρική. Στην περιοχή της Ανδαλουσίας (Ισπανία) βρίσκεται καιτοΓιβραλτάρ, το οποίο αποτελεί υπερπόντιο έδαφος του Ηνωμένου Βασιλείου.
Νησιωτικό αρχιπέλαγος που αποτελείται από τα νησιά Μάλτα, Γκόζο, Κομίνοκαι μικρότερες νησίδες. Η Μεγαλύτερη πόλη της χώρας, σε πληθυσμό είναι ηΜπιρκιρκάρα. Η Μάλτα ανήκει επίσης στις χώρες της Κοινοπολιτείας των Εθνών, και διατηρεί πολύ καλές σχέσεις μετοΗνωμένο Βασίλειο.
Γεωγραφικά στην Ευρώπη, ανήκουν μόνο ηΑνατολική Θράκηκαιτα νησιά ΊμβροςκαιΤένεδος (συμπεριλαμβανομένου καιτου Δυτικού τμήματος της Κωνσταντινούπολης), ενώ το μεγαλύτερο μέρος της Τουρκίας (στο οποίο βρίσκεται καιη πρωτεύουσα Άγκυρα), ανήκει γεωγραφικά στηνΑσία.
ΗΣερβία διεκδικεί το Κόσοβο, ως μέρος της επικράτειάς της, καιδεν αναγνωρίζει την απόσχιση του, θεωρώντας ότι είναι μέρος της. Ωστόσο ορισμένες χώρες του κόσμου, αναγνωρίζουν το Κόσοβο ως κυρίαρχο κράτος. το οποίο ανακοίνωσε, μονομερώς, την ανεξαρτησία του από τηΣερβίατο 2008, χωρίς η δεύτερη νατην κάνει δεκτή. Μέχρι σήμερα περισσότερες από 100 χώρες έχουν αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του.
Ορισμένες περιοχές της Σερβίας (Βοϊβοντίνακαι Βόρειο Βελιγράδι) ανήκουν γεωγραφικά στην Κεντρική Ευρώπη, αλλά για πολιτισμικούς λόγους θεωρούνται Βαλκάνια.
Το 39% της έκτασης της Ρωσικής Επικράτειας, ανήκει γεωγραφικά στην Ευρώπη, περιλαμβάνοντας και τις δύο μεγαλύτερες πόλεις Μόσχα καιΑγία Πετρούπολη. Η Μεγάλη έκταση της Ρωσίας (Σιβηρία) ανήκει στην Ασία.
Η Λευκορωσία, είναι η μόνη χώρα της Ευρώπης, που διατηρεί μέχρι και σήμερα τη Θανατική ποινή (όλες οι υπόλοιπες την έχουν καταργήσει, εδώ και πολλά χρόνια, τόσο στην πράξη, όσο και νομοθετικά).
Στην περιοχή της Μολδαβίας βρίσκεται καιηΥπερδνειστερίαη οποία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της το 1990, αλλά δεν έχει αναγνωριστεί διεθνώς. ΤοΕυρωπαϊκό Συμβούλιο έχει ανακηρύξει την Υπερδνειστερία ως περιοχή «παγωμένης διαμάχης», ενώ οι κάτοικοί της είναι διχασμένοι: άλλοι επιθυμούν την ανεξαρτητοποίησή τους από τη Μολδαβία καιτην ένωσή τους μετη Ρωσία, άλλοι ανεξάρτητη Υπερδνειστερία και άλλοι εντός της Μολδαβίας, με περισσότερα προνόμια αυτονομίας.
Στην Επικράτεια της Ουκρανίας, ανήκει νόμιμα καιηΚριμαία, την οποία διεκδικεί από το 2014 και η Ρωσία, με αποτέλεσμα η περιοχή αυτή να θεωρείται αμφισβητούμενη.
Στην Ευρώπη ανήκει γεωγραφικά μόνο ένα μικρό κομμάτι στα δυτικά της χώρας (ένα μέρος του όμως πριντον ποταμό Ουράλη). Πολιτισμικά και θρησκευτικά όμως, ανήκει στην Ασία, μετο μεγαλύτερο μέρος τουνα βρίσκεται στην τελευταία (στο οποίο βρίσκεται καιη πρωτεύουσα Αστανά). Ακόμη, τις περισσότερες φορές αναφέρεται ως ασιατική χώρα. Το Καζακστάν, επίσης εργάζεται από καιρό γιατην ένταξή τουστοΣυμβούλιο της Ευρώπης.
Το Αζερμπαϊτζάν περιλαμβάνει εδάφη που ανήκουν στην Ασία. Θρησκευτικά και γεωγραφικά είναι πολύ κοντά στην Ασία. Επίσης στην επικράτεια του Αζερμπαϊτζάν, ανήκει καιηΔημοκρατία του Αρτσάχ, η οποία αναζητά την ανεξαρτησία της, και αποτελεί σύρραξη μεταξύ της Αρμενίας καιτου Αζερμπαϊτζάν.
Περιλαμβάνει εδάφη που ανήκουν στην Ασία. Επίσης στην επικράτεια της Γεωργίας, ανήκουν καιοι αυτόνομες δημοκρατίες της Ατζαρίαςκαι της Αμπχαζίας, η οποία ανακήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία της στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Με εξαίρεση τη Ρωσία και λίγες ακόμα χώρες δεν έχει αναγνωριστεί διεθνώς. Παρόμοια περίπτωση αποτελεί καιηΝότια Οσσετία, η οποία δεν αποτελεί αυτόνομη δημοκρατία. ΤοΚουτάισι αντίστοιχα είναι η νομοθετική πρωτεύουσα της Γεωργίας.
Περιελάμβανε και εδάφη που ανήκουν στην Ασία. Το 1991 χωρίστηκε σε δεκαπέντε κράτη: Εσθονία, Λετονία, Λευκορωσία, Λιθουανία, Ουκρανία, Γεωργία, Μολδαβία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Ρωσία, Καζακστάν, Κιργιστάν, Ουζμπεκιστάν, Τατζικιστάν και Τουρκμενιστάν.
Bosna i Hercegovina/Босна и Херцеговина (Βοσνιακά) Bosna i Hercegovina (Κροατικά) Босна и Херцеговина (Σερβικά) - Όλες οι γλώσσες βασίζονται σταΣερβοκροατικά.
Ο πίνακας που ακολουθεί περιγράφει περιοχές που έχουν ανακηρύξει την ανεξαρτησία τους αλλά δεν είναι αναγνωρισμένες από όλες τις χώρες του κόσμου. Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχει αποσχιστεί από το Αζερμπαϊτζάν αλλά αναγνωρίζεται από τη διεθνή κοινότητα και από τονΟΗΕ ως μέρος της δικής του επικράτειας. Η Βόρεια Κύπρος (ψευδοκράτος, κατεχόμενα) στην Κύπρο κ.ο.κ. ΤοΚόσοβο αναγνωρίζεται από 96 χώρες σε όλο τον κόσμο αλλά όχι απ' αυτήν που έχει αποσχισθεί, τηΣερβία, η οποία συνεχίζει νατο διεκδικεί ως μέρος της. Αυτές είναι:
ΗΤΔΒΚ αναγνωρίζεται ως κράτος μονάχα από την Τουρκία, και κατέχεται παράνομα από τον στρατό της από το 1974, μετηνΤουρκική εισβολή στην Κύπρο. Διεθνώς τα εδάφη της ΤΔΒΚ, αποτελούν έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Το Κόσοβο αναγνωρίζεται ως κράτος μονάχα από 96 κυρίαρχες χώρες. Από πολλές χώρες Διεθνώς θεωρείται επικράτεια της Σερβίας, παρότι το Σερβικό κράτος, δεν έχει επίσημα την κυριαρχία στο Κόσοβο.
Η Νότια Οσσετία αναγνωρίζεται ως κράτος μονάχα από τη Ρωσία και πέντε ακόμα χώρες. Διεθνώς τα εδάφη της αποτελούν Επικράτεια της Γεωργίας, καιη περιοχή της Νότιας Οσσετίας δεν διαθέτει νόμιμη αυτονομία.
Δεν αναγνωρίζεται διεθνώς από καμία κυρίαρχη χώρα του πλανήτη και Διεθνώς είναι αυτόνομη περιοχή της Μολδαβίας.
Δεν χαρακτηρίζονται ως κράτη, από καμία χώρα του κόσμου, πέρα από τη Ρωσία, αλλά ως ρωσόφιλα αποσχιστικά κινήματα και είναι δημιουργημένα από τηνΕισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Νόμιμα αποτελούν Επικράτεια της Ουκρανίας.
Στη Βόρεια θάλασσα, σε απόσταση 10 χιλιομέτρων από την παραλία του Σάφολκ στην Αγγλία, βρίσκεται καιτο αποκαλούμενο Πριγκιπάτο του Σίλαντ (Principality of Sealand). Στην πραγματικότητα πρόκειται γιαμια πλατφόρμα-θαλάσσιο οχυρό, 550 τετραγωνικών μέτρων, από την περίοδο τουΒ΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1967, ένας πρώην ταγματάρχης του Βρετανικού στρατού μετο όνομα Paddy Roy Bates, ανακήρυξε μονομερώς το οχυρό ως ανεξάρτητο κράτος. Κανένα κράτος δεν έχει αναγνωρίσει επίσημα το συγκεκριμένο «κράτος», το οποίο έχει δική του σημαία, σύνταγμα και νόμισμα. Το Πριγκιπάτο του Σίλαντ αποτελεί μια από τις πιο γνωστές περιπτώσεις μικροεθνών. Άλλα γνωστά μικροέθνη στην περιοχή της Ευρώπης αποτελούν τοΠριγκιπάτο της Σεμπόργκαστην Ιταλία, η περιοχή ΚριστιάνιαστηνΚοπεγχάγη (η οποία αναγνωρίζεται από την κυβέρνηση της Δανίας ως ένα «κοινωνικό πείραμα») καιη Δημοκρατία της Saugeais, μια ένωση 11 μικρών πόλεων στηΓαλλία.
Τα συνολικά στοιχεία γιατην έκταση καιτον πληθυσμό περιλαμβάνουν μόνο ευρωπαϊκό τμήματα των διηπειρωτικών χωρών. Η ακρίβεια των στοιχείων αυτών θέτονται σε κίνδυνο από την αμφίσημη γεωγραφική έκταση της Ευρώπης καιτην έλλειψη αναφορών γιατα ευρωπαϊκά τμήματα των διηπειρωτικών χωρών.
Οι πόλεις κατατάσσονται αναλόγως μόνο μετον δήμο τους ή την περιοχή του, όχι όλη τη μητροπολιτική περιοχή. (πχ. Αθήνα πληθυσμός 664.00 και μητροπολιτική περιοχή 3,500.000, θα επιλεχθεί οι 664.000)
Η Ευρώπη αποτέλεσε το ιστορικό κέντρο γύρω από το οποίο αναπτύχθηκαν διάφοροι πολιτισμοί. Οι ευρωπαϊκοί πολιτισμοί είναι ιστορικά συναρτημένοι με τους πολιτισμούς της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, η ιστορική δε κοιτίδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι η περιοχή της Μέσης Ανατολής, της Μικράς Ασίας και της Ελλάδας.[14] Πρώτος χρονολογικά ευρωπαϊκός πολιτισμός με σπουδαιότητα τέτοια, ώστε να αποτελέσει ευρύτερο πολιτισμικό παράδειγμα, είναι ο ελληνικός. Στον ελληνικό χώρο διαμορφώνεται για πρώτη φορά στην Ευρώπη μια περιεκτική νοηματοδότηση του βίου και μία πολιτική θεωρία που προσέφερε τη δυνατότητα σε απλούς ανθρώπους να αναπτύξουν δράση ως ελεύθερα ιστορικάυποκείμενα, στο πλαίσιο ενός οργανωμένου σε ανθρώπινα μέτρα αυτεξούσιου συνόλου, της δημοκρατικής πόλης. Στον ελληνικό χώρο, επίσης, πρωτοδιατυπώνεται μια συστηματική ηθική θεωρία και προτείνεται για πρώτη φορά ένα διαχρονικό πρότυπο αισθητικού κάλλους. Κατόπιν, κέντρο των ιστορικών και πολιτισμικών εξελίξεων γίνεται ο χώρος της Ιταλίας. Εδώ γεννιέται ο κοσμογονικής σημασίας ρωμαϊκός πολιτισμός, που επιβάλλει για πρώτη φορά μιαοικουμενική ειρήνη καιπου βασίζει την πολιτική οργάνωση επάνω στο θεμέλιο της οργανωμένης νομοθεσίας. Το γεωπολιτικό πλαίσιο ξεφεύγει από τη στενή κλίμακα της περιορισμένης γεωγραφικής περιφέρειας, και ξανοίγεται στα μήκη και πλάτη της ρωμαϊκής οικουμένης. Η αυτοκρατορία παρέχει ασφαλείς οδούς γιατο εμπόριο καιτη διάδοση της σκέψης, δημιουργώντας τις συνθήκες μιας οιονεί παγκοσμιοποίησης.
Στη συνέχεια, ο ρωμαϊκός πολιτισμός εμβαπτίζεται στα ρείθρα της χριστιανικής πίστης καιτου εκκλησιαστικού γεγονότος. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, οργανική συνέχεια της Ρωμαϊκής, προσφέρει ένα πρόσφορο γιατον εκχριστιανισμό της Ευρώπης θεσμικό πλαίσιο. Και όταν αργότερα, σταδιακά το Βυζάντιο υποκύπτει μπροστά στην ισχύ των Οθωμανών Τούρκων, ελληνόφωνοι διανοούμενοι βρίσκουν καταφύγιο στη Δύση, και διαδίδοντας την ελληνική παιδεία που κατέχουν, σκορπίζουν τα σπέρματα του φαινομένου, που αργότερα θα ονομαζόταν Δυτική Αναγέννηση.
Η Αναγέννηση ως κίνημα βιώθηκε από τους εκπροσώπους της ως μία αναβίωση του κλασικού παρελθόντος, ενώ ως ιστορική περίοδος, θεωρείται σήμερα ως η μεταβατική περίοδος από τον Μεσαίωνα στη νεωτερικότητα.[15] Αιτιακή βάση της Αναγέννησης αποτελεί ο ουμανισμός, πουστον μεσογειακό χώρο διαπλάθει νέες αισθητικές αρχές, αναζητώντας το ωραίο, που γίνεται αντιληπτό ως έκφανση της θείας τελειότητας. Η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση του Λούθηρου έρχεται γιανα υποβαθμίζει τη συνείδηση της Εκκλησίας ως οικουμενικού σώματος, καινα δώσει έμφαση στις ατομικές πεποιθήσεις, καθώς επικρατεί στη Γερμανία καισε περιοχές της βόρειας Ευρώπης. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, μέσα στην προσπάθειά της να καταπολεμήσει τον Λουθηρανισμό καιτα προτεσταντικά κινήματα πουτον ακολούθησαν, προχωρά σε μεταρρυθμίσεις μετη Σύνοδο του Τριδέντου.
Τον 18οαι. μια σειρά από τεχνολογικές καινοτομίες που βασίζονται στην επιστημονική έρευνα, ωθούν ένα πλήθος διανονουμένων να διακηρύξουν την πεποίθησή τους στις δυνατότητες της ανθρώπινης λογικής. Το φιλοσοφικό κίνημα του Διαφωτισμού δεν αργεί να εκδηλωθεί, προτείνοντας νέες αντιλήψεις γιατη θρησκεία, την κοινωνία καιτην πολιτική.[16]Το 1811 ο Ναπολέων είναι ο ισχυρότερος άνθρωπος στην Ευρώπη. Η Γαλλία, που είναι διηρημένη διοικητικά σε 130 νομούς, καιη Ιταλία, της οποίας έχει διακηρυχθεί Βασιλιάς, βρίσκονται κάτω από την εξουσία του. Η ηγεμονία της Γαλλίας στον ευρωπαϊκό χώρο, βασισμένη ιδεολογικά στις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης, ενισχύει, στη συνείδηση κυρίως των δυτικοευρωπαίων, το αίσθημα της εθνικής ταυτότητας, ένα αίσθημα που σύντομα θα στραφεί εναντίον της γαλλικής ηγεμονίας καθαυτής.
Με βάση τη συγκριτική γλωσσολογία καιτα αρχαιολογικά ευρήματα, γνωρίζουμε ότι γενικά μιλώντας, οι κάτοικοι της Ευρώπης ήρθαν από ανατολών, ήτοι από την Ασία, χωρίς να εννοούμε με αυτό ότι η Ευρώπη πριν από την εγκατάσταση τωνεξ Ασίας μετοίκων ήταν μια ακατοίκητη και έρημη ήπειρος. Στηριζόμενοι κυρίως σε γλωσσολογικές μελέτες, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι λαοί κινήθηκαν ακτινωτά γύρω από τις περιοχές των Νότιων Ουραλίων, του Καυκάσου και της σημερινής Ουκρανίας. Βασικό επιχείρημα γιανα υποστηριχθεί αυτή η γενική διεύθυνση της κίνησης των λαών είναι το ότι οι φωνολογικές, γραμματικές και συντακτικές διαφοροποιήσεις των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών της Ευρώπης γίνονται εντονότερες όσο προχωράμε από τα βορειοανατολικά της Ευρώπης προς νότον και προς δυσμάς. Οι ιστορικές κοιτίδες των προϊστορικών Ευρωπαίων που τελικά κινήθηκαν με κατεύθυνση προς την ευρωπαϊκή δυτική ενδοχώρα και προς τον ευρωπαϊκό νότο, πρέπει να εντοπιστούν αρχικά στα Ουράλια καιτον Καύκασο, καιεν συνεχεία στην ανατολική Ευρώπη (πιθανόν στην Ουκρανία και Λιθουανία).[17]Οιεξ Ασίας μέτοικοι, καθώς εγκαθίσταντο στις διάφορες περιοχές, ήρθαν σε επαφή με γηγενείς πληθυσμούς, με τους οποίους και αναμίχθηκαν μέσα στο πέρασμα των αιώνων. Οι αρχαίοι Έλληνες, για παράδειγμα, υπήρξαν το προϊόν εθνολογικής και πολιτισμικής μίξης των γηγενών Προελλήνων με τις τέσσερεις ινδοευρωπαϊκές ελληνικές φυλές, που εγκαταστάθηκαν στον ελληνικό χώρο υστερότερα, τους Αχαιούς, τους Αιολείς, τους Ίωνες και τους Δωριείς. Το γεγονός ότι οι γλωσσολόγοι αντιμετωπίζουν τη λιθουανική γλώσσα σαντο κύριο γλωσσικό κέντρο γύρω από το οποίο αναπτύσσεται η διαφοροποίηση των ευρωπαϊκών γλωσσών, αποτελεί ένδειξη του ότι οι ουράλιας και καυκασιανής προέλευσης Ινδοευρωπαίοι, πριν κινηθούν προς νότιες και προς δυτικές κατευθύνσεις, έκαναν μια μακρά στάση στην περιοχή της σημερινής Λιθουανίας.[18]Η Λιθουανία, δηλαδή, θεωρείται η γλωσσική κοιτίδα των Ινδοευρωπαίων που εγκαταστάθηκαν στις διάφορες περιοχές του ευρωπαϊκού χώρου. Επίσης, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ο εθνολογικός όρος Ινδοευρωπαίοιδεν βασίζεται σε απτά ανθρωπολογικά, αρχαιολογικά και ιστορικά στοιχεία, αλλά σε συμπεράσματα της συγκριτικής γλωσσολογίας. Δηλαδή η γνώση της ιστορικής ύπαρξης των Ινδοευρωπαίων συνάγεται από γλωσσολογικά δεδομένα. Από την άλλη, μας είναι άγνωστη η προέλευση των γηγενών ευρωπαίων, όπως οι Προέλληνες (π.χ. Πελασγοί και Λέλεγες), οι Σκύθες, οι Θράκες κ.ά..[19]
Γύρω στο 7.000 π.Χ. φθάνει - κατά πάσα πιθανότητα εξ ανατολών - η περίοδος της προκεραμεικής νεολιθικής εποχής στην Άργισσα-Μαγούλα της Θεσσαλίας. Λίγο αργότερα εμφανίζεται, στην περιοχή της Θεσσαλίας ξανά, η τεχνική της εγχάρακτης κεραμεικής, με αγγεία διακοσμημένα με γραμμικά σχέδια, που τις περισσσότερες φορές έχουν χαραχτεί με οστράκινο εργαλείο. Γύρω στο 4.000 π.Χ. εξελιγμένοι νεολιθικοί οικισμοί κάνουν την εμφάνισή τους στα κεντρικά Βαλκάνια (Πολιτισμός Vinca) καιστη Μολδοβλαχία (Πολιτισμός Boian). Στην κοιλάδα του Δούναβη στα τέλη της 5ης χιλιετίας εμφανίζεται ο Παραδουνάβιος πολιτισμός, που χαρακτηρίζεται από τηνταινιωτή κεραμική, δηλαδή από την παρουσία πήλινων σκευών διακοσμημένων με εγχάρακτες λουρίδες. Οι φορείς αυτού του πολιτισμού ακολουθώντας τον Δούναβη, φθάνουν μέχρι την κεντρική Γερμανία καιτην κοιλάδα του Ρήνου, κι' από εκεί μέχρι τις Κάτω Χώρες προς βορράν και μέχρι τη βόρεια Γαλλία. Οι οικισμοί τουεν λόγω πολιτισμού, που αριθμούν περί τις 30 κατοικίες, παρουσιάζουν ομοιομορφία και περιβάλλονται από φράκτες φτιαγμένους με ξύλινους πασσάλους, που χρησίμευαν γιανα εμποδίζουν τα ζώα να απομακρύνονται από τα όρια του οικισμού. Προς το τέλος της Παραδουνάβιας περιόδου εμφανίζεται μείωση του μεγέθους των καλυβών, πράγμα που ίσως μαρτυρεί μία μεταβολή στη διαμόρφωση των πατριών, δηλαδή των διευρυμένων οικογενειών της εποχής. Οι πολιτισμοί της ταινιωτής κεραμεικής εξελίχθηκαν χωρίς άλματα μέχρι τα τέλη της 4ης χιλιετίας.
Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι των μέσων του 15ουαι. μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις απομακρύνονταν από τον τόπο (συχνά την κώμη) στον οποίο γεννήθηκαν, και ως εκ τούτου διέφεραν πολύ σε σχέση με τους σύγχρονους κοσμοπολίτες Ευρωπαίους. Αυτό όμως, δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε μία πληθυσμιακή μειονότητα που ταξίδευε στις θάλασσες κι ακόμα στην ξηρά, εντός και εκτός Ευρώπης, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για πολιτιστικές μεταβολές καιγια διεύρυνση του διανοητικού ορίζοντα, κυρίως στα ακμάζοντα αστικά κέντρα. Και φυσικά οι αφηγήσεις των ταξιδών αυτών των ανθρώπων, κυρίως αυτών που είχαν περιπλανηθεί εκτός Ευρώπης, κέντριζαν το ενδιαφέρον του κόσμου. Έτσι, οι αφηγήσεις του Μάρκο Πόλο, επί παραδείγματι, μετά την επιστροφή του από την Κίνα, αποτέλεσαν ένα διαχρονικό best-sellerτου 15ου, αλλά καιτων δύο επόμενων αιώνων.[20] Πολλοί Ευρωπαίοι, μαθαίνοντας γιατον πλούτο εμπόρων που ζούσαν μόνιμα στους εμπορικούς σταθμούς της Μέσης Ανατολής, απολαμβάνοντας προνόμια από τους ντόπιους ηγεμόνες, ονειρεύονται το ξεκίνημα μιας νέας ζωής σε χώρες εκτός Ευρώπης. Η Πορτογαλία καιη Ισπανία ενθαρρύνουν τη μετανάστευση αποίκων προς τα νησιά του Ατλαντικού, όπως οι Κανάριοι Νήσοι καιτα Νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου. Πολυταξιδεμένοι πληθυσμοί από διαφορετικές χώρες προέλευσης αναμειγνύονται στα εμπορικά λιμάνια της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, ανακαλύπτοντας έτσι νέα εμπορεύματα και ανταλλάσσοντας γνώσεις για νέες χώρες.
Άλλοι ακολουθούν τις χερσαίες οδούς της μετάξης, γιανα περιπλανηθούν στην Ασία προς ανατολάς.[21]Δεν είναι όμως, μόνο η επιδίωξη του κέρδους που κάνει τους ανθρώπους να φεύγουν από τους τόπους τους. Είναι καιη πείνα καιη πανώλη καιη ασυδοσία των στρατιωτών, που περιέρχονται την ύπαιθρο, πλιατσικολογώντας κατά βούληση. Αλλά και στις πόλεις οι ταραχές καιοι εξεγέρσεις συνθέτουν ένα βίαιο σκηνικό ανασφάλειας. Και δίπλα σ' αυτά δεν μπορούμε να παραλείψουμε καιτον Εκατονταετή Πόλεμο, που από τον προηγούμενο αιώνα ταλανίζει τη Γηραιά Ήπειρο.[22]
Στα μέσα του 15ουαι. χριστιανικά στρατεύματα πολεμούν τους Οθωμανούς Τούρκους στην Ανατολική Ευρώπη. Οι Οθωμανοί καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος των Βαλκανίων, πριν καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη το 1453.[23]Ο Πάπας Πίος (1458-64) προσπάθησε να οργανώσει μία εκστρατεία εναντίον των Οθωμανών, όμως η προσπάθειά τουδεν τελεσφόρησε λόγω της έλλειψης ανταπόκρισης από πλευράς των Ευρωπαίων ηγεμόνων. Τελικά, τον βρήκε ο θάνατος στην Ανγκόνα, ενώ προσπαθούσε να συγκεντρώσει στρατεύματα. Σίγουρα δεν ήταν ο μόνος που καταλάβαινε πως ο πόλεμος των χριστιανικών βασιλείων με τους Οθωμανούς ήταν αναπόφευκτος.
Αποτέλεσμα της αναβαθμισμένης σημασίας της θρησκείας ήταν καιηΘρησκευτική Μεταρρύθμιση, που είχε βαθιές συνέπειες στην ενότητα της Ευρώπης. Τα κράτη δε χωρίστηκαν σε θρησκευτικές γραμμές μόνο εξωτερικά αλλά και εσωτερικά από θρησκευτικές διαμάχες που συχνά υποδαυλίζονταν από τους εξωτερικούς εχθρούς. Η Γαλλία υπέστη αυτή τη μοίρα κατά τον 16ο αιώνα, στους πολέμους που έμειναν γνωστοί ως Γαλλικοί Θρησκευτικοί Πόλεμοι. ΗΑγγλία αντιθέτως, απέφυγε για κάποιο διάστημα αυτή τη μοίρα χάρη στονΑγγλικανισμό της Ελισάβετ. Μεγάλο μέρος της σύγχρονης Γερμανίας είχε κερματιστεί σε μικροσκοπικά κρατίδια υπό τη θεωρητική επικυριαρχία της Αγία Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που είχε επίσης διχαστεί με βάση θρησκευτικές γραμμές, ωσότου οΤριαντακονταετής Πόλεμος αντικατέστησε τη θρησκεία μετον εθνικισμό ως κινητήρια δύναμη των ευρωπαϊκών συγκρούσεων.
Στη διάρκεια του πρώτου μέρους της περιόδου, οκαπιταλισμός αντικαθιστούσε τοφεουδαλισμό ως κύρια μορφή οικονομικής οργάνωσης, τουλάχιστον στο δυτικό μισό της Ευρώπης. Τα διαρκώς υπό επέκταση σύνορα της αποικιοκρατίας οδήγησαν στην «Εμπορική Επανάσταση». Στην περίοδο αυτή, επίσης παρατηρήθηκε η λεγόμενη «Επιστημονική Επανάσταση» καιη εφαρμογή των νέων επιστημονικών επιτευγμάτων σε τεχνολογικές βελτιώσεις που οδήγησαν στηΒιομηχανική Επανάσταση. Η ιβηρική εκμετάλλευση του Νέου Κόσμου, που ξεκίνησε με τις ανακαλύψεις τουΧριστόφορου Κολόμβου, συνέβαλε επίσης αποφασιστικά σε δραματικές ανακατατάξεις στον ευρωπαϊκό χώρο. Σύντομα, οι Γάλλοι καιοι Άγγλοι πραγματοποίησαν τις δικές τους ανακαλύψεις στηΒόρεια Αμερική. Οι νέες μορφές εμπορίου καιοι διευρυμένοι ορίζοντες συνέβαλαν στη δημιουργία του διεθνούς δικαίου.
Μετά την υπογραφή της συνθήκης της Βεστφαλίας το1648, που τερμάτισε τονΤριαντακονταετή Πόλεμο, ο βασιλικός απολυταρχισμός έγινε ο κανόνας στην ήπειρο, ενώ τμήματα της Ευρώπης έκαναν συνταγματικά πειράματα, μεπιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τηνΑγγλία. Οι στρατιωτικές συγκρούσεις συνεχίστηκαν, αλλά είχαν λιγότερο καταστροφικές συνέπειες γιατη ζωή των Ευρωπαίων. Στο ανεπτυγμένο βορειοδυτικό τμήμα της Ευρώπης η φιλοσοφία τουΔιαφωτισμού προσέφερε την ιδεολογική στήριξη στις νέες πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Στο μεταξύ, η συνεχιζόμενη αύξηση του αριθμού των εγγράμματων καιη εφεύρεση των κινητών τυπογραφικών στοιχείων από τονΓουτεμβέργιο, συνέβαλε στην ταχεία εξάπλωση των νέων ιδεών.
Η ανατολική Ευρώπη ήταν πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα στηΣουηδία, τηνΠολωνολιθουανική ΚοινοπολιτείακαιτηνΟθωμανική Αυτοκρατορία. Στο ύστερο τμήμα αυτής της περιόδου, αυτές οι τρεις δυνάμεις έχασαν την ισχύ λόγω της ανάδειξης της Πρωσίας, της Ρωσίαςκαι της Αυστρίας. Πολλοί Εβραίοι μετανάστευσαν στη δυτική από την ανατολική Ευρώπη, δημιουργώντας κοινότητες σε μέρη από τα οποία είχαν εκδιωχθεί κατά τον Μεσαίωνα.
Το18ο αιώνα, ηΑγγλία διαθέτει όλο της το δυναμικό στην ανάπτυξη του στόλου, που της επέτρεψε να γίνει θαλασσοκράτειρα καινα εξασφαλίσει μεγάλα πολιτικά και στρατιωτικά πλεονεκτήματα, πουτα διατήρησε σχεδόν 200 χρόνια. Παράλληλα είναι η πρώτη χώρα που δημιουργεί συστηματική βιομηχανία, που χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη συγκέντρωση εργατών, τη μηχανοποίηση καιτη χρησιμοποίηση της ατμομηχανής. Η Ευρώπη, 2.500 χρόνια τώρα, εξακολουθεί να αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα της δημιουργίας του σύγχρονου πολιτισμού. Οι άλλες ήπειροι ή είχαν παρακμάσει, όπως ηΑσίακαιηΑφρική ή βρίσκονταν στην αρχή της δημιουργίας του δικού τους πολιτισμού, όπως ηΑμερικήκαιηΑυστραλία, που τελικά καιο δικός τους πολιτισμός δεν αναπτύχθηκε από τους αυτόχθονες, αλλά από τους Ευρωπαίους μετανάστες. Παράλληλα, εκτός από πολιτική και οικονομική, γίνεται και μεγάλη πνευματική και πολιτιστική δύναμη πουγια πολλά χρόνια καισε πολλά σημεία, ακόμη και μέχρι σήμερα, εξακολουθεί να επιβάλλει το δικό της πολιτισμό και στους άλλους λαούς. Πέρα όμως από όλα αυτά αποτέλεσε καιτο θέατρο πάρα πολλών πολέμων. Από τους πιο παλιούς αξίζει να αναφερθούν ο εκατονταετής καιο τριακονταετής, ενώ από τους σύγχρονους οιδυο παγκόσμιοι.
ΟΠρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος έχει αποφασιστική σημασία γιατην εξέλιξη καιτην τύχη της Ευρώπης. Μετά το τέλος του, δύο κράτη πουγια χρόνια έμεναν μακριά από τις ευρωπαϊκές υποθέσεις, άρχισαν να ασχολούνται μετα ευρωπαϊκά πράγματα. Πρόκειται για τις Η.Π.Α. που, σπάζοντας τον απομονωτισμό τους, επεμβαίνουν στρατιωτικά στον πρώτο πόλεμο καιγιατηνΙαπωνία, πουδεν επεμβαίνει στρατιωτικά, αλλά της δίνει την ευκαιρία να αναπτύξει τη βιομηχανία της (βαριά και πολεμική), τροφοδοτώντας τους Ευρωπαίους με διάφορα βιομηχανικά υλικά κατά τη διάρκειά του. Τα προνόμια που απόκτησαν καιτα δύο αυτά κράτη στη διάρκεια του πολέμου, εξακολούθησαν νατα διατηρούν και ύστερα από αυτόν καιδεν έπαθαν καμιά καταστροφή, αλλά, αντίθετα, βγήκαν ωφελημένα. Ακόμα, μετά τη λήξη του πολέμου, η Ευρώπη θα παρουσιαστεί με σημαντικές αλλαγές, από τις οποίες οιπιο σημαντικές είναι η δημιουργία του Σοβιετικού κράτους, η αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Τσεχοσλοβακίας καιη ουσιαστική διάλυση της Αυστροουγγρικής και της Γερμανικής αυτοκρατορίας.
ΟΔεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, πουκαι πάλι αρχίζει από την Ευρώπη, θα προκαλέσει μεγάλες κοινωνικές ανακατατάξεις, εκτός φυσικά από τα εκατομμύρια των νεκρών και τις ανυπολόγιστες ζημιές του. Πρόκειται γιατη δημιουργία των νέων σοσιαλιστικών χωρών, τη διάλυση καιτο χωρισμό του Γερμανικού κράτους σε δύο κράτη καιτη διείσδυση των Αμερικανών στην οικονομική, την πολιτιστική, ακόμη καιστην πολιτική των Ευρωπαϊκών κρατών. Μετά τον πόλεμο, η Ευρώπη βρίσκεται χωρισμένη σε δύο μεγάλους στρατιωτικούς συνασπισμούς, τοΝΑΤΟ, στο οποίο το βασικό και κύριο λόγο έχουν οιΗΠΑ, καιστο σύμφωνο της Βαρσοβίας, όπου τον κύριο και βασικό λόγο έχει ηΣοβιετική Ένωση. Παράλληλα, υπάρχουν και διάφορες αδέσμευτες χώρες, όπως ηΑυστρία, ηΕλβετία, ηΓιουγκοσλαβία, ηΦινλανδία. Τα τελευταία χρόνια καταβάλλονται προσπάθειες από τους Ευρωπαϊκούς λαούς γιατη διάλυση καιτων δύο συνασπισμών καιτην εγκαθίδρυση μιας πραγματικής ειρήνης και συνεργασίας. Σημαντικά βήματα έγιναν προς την κατεύθυνση αυτή που κορυφώθηκαν μετη γνωστή διάσκεψη τουΕλσίνκιτο καλοκαίρι του1975.
Ευρωζώνη (μπλε), Χώρες της ΕΕπου πρέπει να υιοθετήσουν τοΕυρώ (κίτρινο).
Τα ακραία όρια της Ευρώπης είναι τα παρακάτω: Το βορειότερο άκρο της το αποτελεί ηΓητου Φραγκίσκου Ιωσήφ, που φτάνει μέχρι τις 82° βόρειο πλάτος, ενώ στο νότο το νησί Γαύδοςμε 34° και 503' βόρειο πλάτος αποτελεί το νοτιότερο μέρος της. Στα δυτικά, στις 24° και 32' βρίσκεται το δυτικότερο σημείο της, ενώ στα ανατολικά, στις 68° 5' βρίσκεται το ανατολικότερο σημείο της. Το πλάτος της είναι 4.150 χιλ., ενώ το μήκος της ξεπερνά τα 5.000 χιλιόμετρα. Το σχήμα της είναι περίπου τριγωνικό μετη βάση στηΜεσόγειοκαιτην κορυφή κοντά στο βόρειο πολικό κύκλο.
Εκτός από τα ανατολικά καιτην περιοχή γύρω από τηΒαλτική θάλασσα, που είναι επίπεδη και κάπως μονότονη, η υπόλοιπη Ευρώπη παρουσιάζει μια διαδοχική αλλαγή από βουνά και πεδιάδες. Ο κύριος όγκος των βουνών είναι συγκεντρωμένος στη νότια και κεντρική Ευρώπη, καθώς καιστην περιοχή των Σκανδιναβικών κρατών. Στην κεντρική Ευρώπη, στις Άλπεις, που είναι από τις πιο νέες οροσειρές της Ευρώπης, βρίσκεται καιτο ψηλότερο σημείο, τοΛευκό Όρος, που έχει ύψος 4.810 μέτρα. Την ίδια περίοδο, δημιουργήθηκαν καιταΑπέννινα, οιΔειναρικές Άλπεις, ταΚαρπάθιακαιοΑίμος. Οι υπόλοιπες οροσειρές είναι παλιότερες. Σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση της Ευρώπης, όπως παρουσιάζεται σήμερα, είχαν καιοιπαγετώνεςπουμε τις διαβρώσεις και τις καθιζήσεις δημιούργησαν καιτην τελική μορφή της.
Ανεξάρτητα από ποια αιτία δημιουργήθηκε, ανάλογη είναι καιη υδρογραφική της δομή. Στα δυτικά καιστα νότια, όπου τα βουνά είναι κοντά στη θάλασσα, υπάρχουν ποτάμια με μικρό μήκος, αλλά με ισχυρά ρεύματα και πορεία ζιγκ - ζαγκ. Αντίθετα, στα ανατολικά, τα ποτάμια είναι μεγάλα, βαθιά, με πολύ νερό, που κυλούν αργά μέσα από τις απέραντες πεδιάδες. Στην περιοχή αυτή βρίσκονται και μερικά από τα μεγαλύτερα ποτάμια της Ευρώπης, με μεγαλύτερα τοΒόλγακαιτοΔούναβη. Στην Ευρώπη υπάρχουν πάρα πολλές λίμνες, αλλά όλες έχουν μικρές διαστάσεις. Οι περισσότερες είναι συγκεντρωμένες γύρω από τη Βαλτική θάλασσα καιστην Αλπική περιοχή.
Τοκλίμα της Ευρώπης μπορεί να θεωρηθεί από ταπιο ευνοϊκά στον κόσμο. Μόνο ένα πολύ μικρό τμήμα, που ανήκει στον πολικό κύκλο, χαρακτηρίζεται από ακραίες θερμοκρασίες κατά τοχειμώνα. Το μεγαλύτερο μέρος ανήκει στηνεύκρατη ζώνη. Τρεις βασικοί παράγοντες συντελούν σ' αυτήν τη διαμόρφωση. Η θέση της σε συνδυασμό μετα ρεύματα τουΑτλαντικούκαιτο ότι δεν χαρακτηρίζεται από μεγάλο υψόμετρο. Το ευρωπαϊκό κλίμα χαρακτηρίζεται από τέσσερις τύπους: το κλίμα της περιοχής προς τον Ατλαντικό, τοηπειρωτικό κλίμα (περιοχές της ανατολικής Ευρώπης), το αρκτικό κλίμα (σε ένα μικρό μέρος της βόρειας Ευρώπης) καιτο μεσογειακό κλίμα στη νότια Ευρώπη. Θα μπορούσε ακόμη να αναφερθεί καιτο κλίμα της κεντρικής Ευρώπης ως μεταβατικό ανάμεσα και στους τέσσερις τύπους κλίματος που αναφέρθηκαν (περιοχές της Τσεχίας, ΣλοβακίαςκαιΟυγγαρίας). Οι ακραίες θερμοκρασίες που έχουν καταγραφεί στην ήπειρο είναι +51 °C στη Σεβίλη και -55 °C στη Ρωσία(Χούγκορ).
Με βάση το κλίμα καιτο γεωμορφολογικό ανάγλυφο θα μπορούσε να καθοριστεί καιη χλωρίδα καιη πανίδα της Ευρώπης. Πρέπει όμως να ληφθεί υπόψη ότι έχει κατοικηθεί από πολύ παλιά κι έτσι ο άνθρωπος έχει αλλοιώσει τη χλωρίδα καιτην πανίδα της ηπείρου. Είναι δύσκολο σήμερα να γνωρίσουμε την πραγματική πανίδα και χλωρίδα της. Μετο συστηματικό κυνήγι κατάφερε να εξοντώσει όλα σχεδόν τα ζώα πουτον απειλούσαν καιν' αφήσει να αναπτυχθούν εκείνα μόνο πουθα μπορούσαν νατου εξασφαλίσουν κάποια ωφέλεια και κυρίως τροφή καιπουδεθα μπορούσαν νατον απειλήσουν. Τέτοιες ζωολογικές μονάδες ήταν τα πρόβατα, τα βοοειδή, τα πουλερικά, τα άλογα κλπ. Και πραγματικά τα είδη αυτά αποτελούν τους αποκλειστικούς εκπροσώπους της σημερινής ευρωπαϊκής πανίδας. Σε άγρια κατάσταση ζουν ακόμη σε μερικές περιοχές της Ευρώπης αντιπρόσωποι τέτοιων ζώων. Σε περιοχές ακόμη, όπου η παρουσία του ανθρώπου δεν είναι τόσο έντονη, είναι δυνατό να συναντηθούν μερικά υπολείμματα από την προϊστορική πανίδα της. Μπορεί κανείς να συναντήσει μερικά ελάφια, αρκούδεςκαι αγριογούρουνα, ενώ οιλύκοι έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Αντίθετα σε όλη την Ευρώπη είναι διαδεδομένη ηαλεπού. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ακόμη τη νυφίτσα, το κουνάβι, κλπ. Πριν από μερικά χρόνια ήταν δυνατό να συναντήσει κανείς στην Κεντρική Ευρώπη κάστορεςσε άγρια κατάσταση. (Σήμερα μόνο στους ζωολογικούς κήπους). Οι αρκούδες έχουν διατηρηθεί στην Ευρώπη μόνο χάρη στα αυστηρά νομοθετικά μέτρα που έχουν πάρει πολλές χώρες, στις οποίες απαγορεύεται το κυνήγι της. Ακόμη στα δάση της Ευρώπης ζουναγριόχοιροι, ενώ στα δάση της βαλκανικής όλο και περισσότερο σπανίζουν. Από τα πτηνά θα μπορούσαν να αναφερθούν ταγεράκια, οιφασιανοί, οιαετοί, οι σπιζίδες (καρδερίνες, σπίνοι κλπ.) καιτο σπάνιο είδος των αγριόγαλων.
Από τα ερπετά, τα διάφορα είδη φιδιών, οι σαύρες καιοι χελώνες. Από τα φίδια, οι οχιές (τοπιο δηλητηριώδες φίδι της Ευρώπης) καθώς και διάφορα νερόφιδα. Ακόμη θα πρέπει να αναφερθούν καιτα τελευταία υπολείμματα από τους πρόγονους των σημερινών αιγοπροβάτων. Πρόκειται γιατο"Κρι - κρι" της Κρήτης, το μοναδικό στο είδος του ζώο, που εξακολουθεί ναζειστον κόσμο καθώς και τους αιγάγρους των Άλπεων. Η πανίδα πριν 2500 χρόνια ήταν πολύ διαφορετική στην Ευρώπη. Ζούσαν λιοντάρια και τίγρεις. (Τίγρεις υπήρχαν και πολύ αργότερα στην περιοχή της Σοβιετικής Ένωσης). Σήμερα τέτοια ζώα μπορεί να συναντήσει κανείς μόνο στο ασιατικό τμήμα της Ρωσίας, που εξακολουθεί να έχει απέραντα και παρθένα δάση. Σημαντική είναι καιη αντιπροσώπευση των ψαριών των γλυκών νερών. Ταπιο σημαντικά, από οικονομική άποψη είναι οι κυπρίνοι, οι πέστροφες, οι οξύρρυγχοι κ.α.
Η χλωρίδα της Ευρώπης διαιρείται σε πέντε ζώνες: Η ζώνη της τούνδρας που θεωρείται η πρώτη ζώνη (περιοχή των σκανδιναβικών χωρών καιτο βόρειο τμήμα της Σοβιετικής Ένωσης). Η ζώνη των κωνοφόρων δέντρων ή βόρεια λωρίδα που θεωρείται η δεύτερη ζώνη (από το μέσο περίπου της Σκανδιναβίας μέχρι τα βόρεια της Αγγλίαςκαι της Σοβιετικής Ένωσηςκαι πολύ πιο νότια, αλλά σε υψόμετρο από τα 1000 μ. και πάνω). Η τρίτη ζώνη (της Κεντρικής Ευρώπης), η ζώνη της στέπας (που θεωρείται η τέταρτη ζώνη της ευρωπαϊκής χλωρίδας) καιη πέμπτη ζώνη, η μεσογειακή. Σύμφωνα με μερικούς υπάρχει καιμια έκτη ζώνη, η αλπική, που περιλαμβάνει τις Άλπεις, ταΚαρπάθια, ταΠυρηναίακαιτα Βόσγια. Η Κατοίκηση της Ευρώπης. Όπως φαίνεται, η κατοίκηση της Ευρώπης έγινε με περίπλοκο και προοδευτικό τρόπο. Εξακολουθεί όμως το πρόβλημα να παραμένει άλυτο. Μάλλον στην Ευρώπη δεν υπήρχαν αυτόχθονες Ευρωπαίοι. Φαίνεται ότι έχουμε σε κάποια φάση μια μεγάλη μετακίνηση ανθρώπων προς την Ευρώπη από διάφορες περιοχές της τότε ξηράς, εξαιτίας των κλιματολογικών συνθηκών που επικρατούσαν καιτου πλούσιου κυνηγιού. Πριν από 1.000.000 - 300.000 χρόνια επικρατούσε κλίμα εύκρατο που ευνοούσε την κατοίκηση. Το αρχαιότερο λείψανο, που βρέθηκε μέχρι στιγμής στον ευρωπαϊκό χώρο, είναι του"ανθρώπου της Χαϊδελβέργης", που πιθανολογείται ότι έζησε στις αρχές της κατώτερης παλαιολιθικής εποχής. Στην περίοδο της μέσης παλαιολιθικής εποχής διαδόθηκε στην Ευρώπη ο τύπος του ανθρώπου Νεάντερταλ. Ο τύπος αυτός κατοίκησε σε όλη την Ευρώπη και χάθηκε χωρίς ακόμη να εξηγηθεί η εξαφάνισή του. Την ίδια εποχή μ' αυτόν έζησαν καιοι άνθρωποι οι λεγόμενοι "Προέμφρονες", που βρίσκονταν σε ανώτερη βαθμίδα εξέλιξης καιπου υπήρξαν οι πρόγονοι του Ευρωπαίου "ανθρώπου του σοφού". Τη νεότερη παλαιολιθική περίοδο παρουσιάζεται μεγάλη μετανάστευση στο χώρο της Ευρώπης ανθρώπων από τηΒ. Αφρική και από τηΔ. Ασία. Έτσι, την εποχή αυτή, υπάρχει μια διασταύρωση των φυλών αυτών με τις ντόπιες. Την εποχή αυτή εμφανίζεται καιο άνθρωπος ο"σοφός", ο πρόγονος του σημερινού ανθρώπου, με τρεις διαφορετικές δολιχοκέφαλες φυλές. Πρόκειται για τις φυλές Κρο - Μανιόν, Γκριμάλντι και Σάνσελαντ. Τελικά η φυλή Σάνσελαντ καιηΚρο - Μανιόν αποτέλεσαν τη βάση των σημερινών ευρωπαϊκών φυλών. Ημεσολιθική περίοδος (που αρχίζει από τα 8.500-5.000 χρόνια) χαρακτηρίζεται από μια σημαντική αλλαγή των κλιματολογικών συνθηκών, ενώ υποχωρούν καιοι τελευταίοι παγετώνες, πράγμα που επιτρέπει την επέκταση των ανθρώπινων οικισμών καιστα βόρεια της Ευρώπης. Την εποχή αυτή θα πρέπει να τοποθετηθούν καιοι μεγάλες αλλαγές στον τρόπο ζωής καιστην οργάνωση των πρώτων ευρωπαϊκών λαών. Γύρω στο 3.000 π.Χ. αρχίζει ο Ευρωπαίος να ασχολείται, συστηματικά πια, μετην κτηνοτροφία καιτη γεωργία. Αρχικά εξημέρωσε το σκύλο, τα βοοειδή καιτα πρόβατα, ενώ η εξημέρωση του αλόγου δε φαίνεται να έγινε στην Ευρώπη. Το άλογο μάλλον το πήρε εξημερωμένο από διάφορες, ασιατικές κυρίως, φυλές, πουστο διάστημα αυτό συνέχισαν να μεταναστεύουν στην Ευρώπη.
Η Ευρώπη, από τις πιο παλιές εποχές μέχρι και σήμερα, αποτέλεσε το σταυροδρόμι από το οποίο πέρασαν, έμειναν ή και διασταυρώθηκαν διάφορες φυλές. Από τις διασταυρώσεις αυτές δημιουργήθηκαν τελικά καιοι σημερινές φυλές των Ευρωπαίων που μπορούμε να τις χωρίσουμε στις παρακάτω ομάδες:
τη Μεσογειακή,
την Αδριατική,
την Αλπική,
τη Βαλτική,
τη Σκανδιναβική και
τη Λαπωνική
Έτσι η ευρωπαϊκή ήπειρος παρουσιάζει κυριολεκτικά ένα μωσαϊκό από φυλές. Καθεμιά από τις παρακάτω φυλές κατοικεί καισεμια ορισμένη περιοχή.
Συναντούνται ακόμα οι ομάδες τωνΟυραλικών γλωσσών (από τις οποίες προέρχονται ηΟυγγρική, ηΦινλανδικήκαιηΕσθονική) καθώς και μερικές μικρές γλωσσικές οικογένειες στην περιοχή του Νότιου Καύκασου όπως ηΓεωργιανήκαιηΤσετσενική. ΗΜαλτέζικη γλώσσα είναι η μοναδική επίσημη γλώσσα χώρας, που ανήκει στην ομάδα τωνΣημιτικών γλωσσώνπου συναντάται στην Ευρώπη και αποτελεί μια επίσημη γλώσσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ αντίστοιχα σημιτική γλώσσα, αποτελεί καιηΕβραϊκή, η οποία ομιλείται από τους πολλοστούς Εβραίους, σε όλη την ήπειρο, ενώ ηΒασκική είναι η μόνη απομονωμένη γλώσσα. Τέλος, ομιλούνται γλώσσες που ανήκουν στην οικογένεια τωνΤουρκικών γλωσσών (από τις οποίες προέρχονται ηΤουρκική, ηΑζερικήκαιηΚαζακική).
Πριν από μερικά χρόνια (μεταξύ του 1880-1910) ηοικονομία της Ευρώπης κατείχε την πρώτη θέση στον κόσμο. Όμως μετά τονπρώτο παγκόσμιο πόλεμοκαιτην άνοδο της αμερικανικής οικονομίας, η ευρωπαϊκή έρχεται σε δεύτερη θέση. Ιδιαίτερα αισθητή ήταν η πτώση της οικονομίας στο διάστημα του μεσοπολέμου καιστα πρώτα της χρόνια μετά τοδεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Σήμερα η οικονομία της Ευρώπης ως σύνολο (και όχι χωρισμένη, ανάλογα μετον ιδεολογικοπολιτικό προσανατολισμό των κρατών της) αρχίζει και ανεβαίνει σημαντικά. Παρόλο όμως ότι η ευρωπαϊκή οικονομία δεν μπορεί και αυτήν τη στιγμή ακόμη να συγκριθεί μετην αμερικανική, εξακολουθεί να ασκεί μεγάλο βάρος στην παγκόσμια οικονομία, ενώ σε μερικούς τομείς η συμβολή της είναι αποφασιστική.
Κέρματα και χαρτονομίσματα Ευρώ
Σήμερα η οικονομία της Ευρώπης βασίζεται τόσο πάνω στη γεωργία, όσο καιστη βιομηχανία. Στη γεωργική παραγωγή σημαντική θέση κατέχει το σιτάρι, η σίκαλη, το κριθάρι, η βρώμη, ενώ η ποσότητα του καλαμποκιού καιτου ρυζιού είναι κάπως περιορισμένη. Σημαντική είναι καιη καλλιέργεια της πατάτας, των ζαχαρότευτλων, του καπνού, του ηλιόσπορου, του βαμβακιού, του λαδιού καιτων εσπεριδοειδών. Τα δάση δίνουν μεγάλες ποσότητες ξυλείας, κυτταρίνης και χαρτοπολτού. Σημαντική είναι ακόμη καιη κτηνοτροφική παραγωγή που βασίζεται κυρίως στην εκτροφή των βοοειδών καιτων χοιρινών, ενώ στις βαλκανικές χώρες βασίζεται κυρίως στην εκτροφή των αιγοπροβάτων. Χαρακτηριστικό της γεωργικής παραγωγής για μερικές από τις ευρωπαϊκές περιοχές είναι η μεγάλη απόδοση που έρχεται ως αποτέλεσμα της εφαρμογής των ορθολογιστικών συστημάτων, της χρησιμοποίησης μηχανικών μέσων και χημικών λιπασμάτων. Γενικά η ευρωπαϊκή γεωργία μπορεί να χαρακτηριστεί ως ηπιο προοδευμένη στον κόσμο.
Σημαντική επίσης είναι η ενέργεια από τους υδροηλεκτρικούς, τους θερμοηλεκτρικούς και, τα τελευταία χρόνια, από τους πυρηνικούς σταθμούς. Η βιομηχανική παραγωγή είναι σημαντική. Σε όγκο παραγωγής σημαντική θέση κατέχει ηΡωσία, ηΓερμανία, ηΑγγλίακαιηΓαλλία. Αναπτυγμένοι είναι όλοι οι κλάδοι της βιομηχανικής παραγωγής. Υπολογίζεται ότι η Ευρώπη παράγει πάνω από το ένα τρίτο της παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής. Σημαντικά αναπτυγμένο είναι καιτο συγκοινωνιακό δίκτυο. Στην Ευρώπη βρίσκεται πάνω από το ένα τρίτο των σιδηροδρομικών γραμμών του κόσμου. Εξίσου σημαντικά αναπτυγμένο είναι το οδικό δίκτυο, οι αεροσυγκοινωνίες καιη ναυσιπλοΐα.
↑συμπεριλαμβάνονται η Ρωσία, η Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν, η Αρμενία καιη Γεωργία που έχουν έδαφος καιστηνΑσία. Δεν συμπεριλαμβάνεται το Καζακστάν που έχει ένα μικρό έδαφος στην ευρωπαϊκή ήπειρο ενώ το μεγαλύτερό του ανήκει στην Ασία. Δεν συμπεριλαμβάνονται επίσης, χώρες με περιορισμένη αναγνώριση
↑Το Καζακστάν γεωγραφικά θεωρείται διηπειρωτική χώρα μετο μεγαλύτερο έδαφός της να εκτείνεται στην Κεντρική Ασία και ένα μικρό μέρος του, δυτικά του ποταμού Ουράλη, στην Ανατολική Ευρώπη. Ωστόσο, πολιτισμικά, πολιτικά και ιστορικά ανήκει κυρίως στην πρώτη. Τα στοιχεία της έκτασης εδώ αναφέρονται μόνο στο ευρωπαϊκό τμήμα καιο πληθυσμός σε ολόκληρη τη χώρα.
↑Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, ωστόσο αναφέρεται κυρίως ως ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς, πολιτικούς και πολιτιστικούς λόγους.
↑Μεγάλο μέρος της χώρας (Σιβηρία) ανήκει στην Ασιατική ήπειρο.
↑Μόνο ηΑνατολική Θράκη ανήκει στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ωστόσο εδώ αναφέρονται τα στοιχεία για ολόκληρη τη χώρα.
↑ 13,013,1Ύστερα από δημοψηφίσματαπου διεξήχθησαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες του Λουγκάνσκ καιτου Ντονέτσκ, η Ρωσία ανακήρυξε στις 30 Σεπτεμβρίου 2022, τις δύο περιοχές ως συστατικές οντότητες της Ρωσίας. Τα δημοψηφίσματα απορρίπτονται από τη διεθνή κοινότητα και χαρακτηρίζονται ως μη νόμιμα.
↑Ραφαηλίδης, Βασίλης (2001). "(Μυθ)ιστορία των Βαρβάρων Προγόνων των Σημερινών Ευρωπαίων". Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου. σελ. 9. ISBN960-7058-39-9.
↑Wiesner-Hanks, Merry E. (2008). "Πρώιμη Νεότερη Ευρώπη 1450-1789". Αθήνα: Ξιφαράς. σελ. 136.
↑P. Milza, S. Berstein (1997). "Ιστορία της Ευρώπης. Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά Κράτη. 5ος-18ος Αιώνας". Αθήνα: Εκδόσεις "Αλεξάνδρεια". σελ. 454. ISBN960-221-142-3.
↑Ραφαηλίδης, Βασίλειος (2001). "(Μυθ)ιστορία των Βαρβάρων Προγόνων των Σημερινών Ευρωπαίων". Αθήνα: "Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου". σελ. 27-28. ISBN960-7058-39-9.
↑Ραφαηλίδης, Βασίλης (2001). "(Μυθ)ιστορία των Βαρβάρων Προγόνων των Σημερινών Ευρωπαίων". Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου. σελ. 28. ISBN960-7058-39-9.
1. Διηπειρωτικές χώρες με επικράτεια στην Ευρώπη καιστην Ασία. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Κράτη που περιλαμβάνουν υπερπόντια εδάφη καισε άλλες ηπείρους μετην μητροπολιτική περιοχή να βρίσκεται στην Ευρώπη.
.svg)
Μόσχα
Παρίσι
Λονδίνο
Κωνσταντινούπολη
Μαδρίτη
Βερολίνο
Αθήνα
Ρώμη
Βουκουρέστι
Βιέννη
Βαρσοβία
Βουδαπέστη
Πράγα
Βελιγράδι
Σόφια
Βρυξέλες
.png)
Δανία
Ισλανδία
Νορβηγία
Σουηδία
Φινλανδία
Εσθονία
Λετονία
Λιθουανία
Ιρλανδία
Πολωνία
Γερμανία
Γαλλία
Μονακό
Ελβετία
Λίχτενσταϊν
Αυστρία
Ουγγαρία
Σλοβακία
Τσεχία
Λουξεμβούργο
Ολλανδία
Ανδόρρα
Πορτογαλία
Βατικανό
Ιταλία
Άγιος Μαρίνος
Κύπρος
Μάλτα
Αλβανία
Βοσνία 
Βόρεια Μακεδονία
Κόσοβο
Κροατία
Μαυροβούνιο
Σλοβενία
Λευκορωσία
Μολδαβία
Ουκρανία
Καζακστάν
Αζερμπαϊτζάν
Αρμενία
Γεωργία
Ανατολική Γερμανία & 
Γιουγκοσλαβία
Σερβία 
Σοβιετική Ένωση
.svg)
